
Może wystąpić u osób w każdym wieku, także u tych, którzy do tej pory byli zupełnie zdrowi. Co istotne, w ostatnich latach częstość ciężkich reakcji alergicznych i anafilaksji wzrasta. Szacuje się, że stan zagrożenia życia spowodowany alergenem występuje z częstością 5-15 przypadków na 100 000 osób. Pamiętajcie jednak, że dane te są jednak niepełne, bo wiele przypadków anafilaksji pozostaje nierozpoznanych.
Niestety największą liczbę zgonów spowodowanych anafilaksją powodują leki, potem jady owadów, i kolejno pokarmy.
Do najczęstszych przyczyn reakcji anafilaktycznej należą:
- pokarmy (np. białka mleka krowiego, białka jaja kurzego, orzeszki ziemne, orzechy drzewne, ryby, owoce morza, pszenica, soja, sezam);
- leki (np. antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, insulina);
- użądlenia owadów błonkoskrzydłych;
- lateks;
- preparaty krwi;
- środki jodowo-kontrastowe.
Dziś Waszą uwagę chcemy przekierować na anafilaksję związaną z pokarmem, która jest najczęstszą formą anafilaksji u dzieci. Pojawia się ona po przypadkowym spożyciu alergenu (białka mleka, białka jaja, orzechy), po przypadkowym wziewie alergenu pokarmowego obecnego w powietrzu (orzechy, ryby, pszenica), po zetknięciu alergenu ze skórą (orzechy, ryby, białka mleka, białko jaja), a także w czasie diagnostyki alergii przy wykonywaniu próby prowokacyjnej pod nadzorem lekarza.

I teraz pytanie do Was, który z wymienionych mechanizmów wydaje Wam się mało prawdopodobny?
Pewnie ten wziewny? Nic dziwnego, skoro ciągle słyszymy o przypadkach dzieci z silną alergią na orzeszki ziemne, u których do wstrząsu dochodzi na przykład w samolocie. Jednak tu rodzi się kolejne pytanie: jak doszło u nich do wstrząsu, skoro przecież na pokładzie nie spożywały pokarmów zawierających alergen? Otóż „winny” bywa najczęściej inny pasażer, który kilka siedzeń dalej jadł orzeszki ziemne.
Oby jak najwięcej historii, które w takich sytuacjach dobrze się kończą. Jednak sami widzicie, że spectrum siły mechanizmów wywołania reakcji anafilaksji związane z alergenem pokarmowym, nie bazuje wyłącznie na samym bezpośrednim spożyciu pokarmów. I o tym warto pamiętać!
Objawy anafilaksji
Są różne, mogą być mniej lub bardziej wyrażone, przy czym przebieg anafilaksji jest całkowicie nieprzewidywany i nawet początkowo łagodne objawy mogą zwiastować ciężką reakcję. Objawy anafilaksji pojawiają się w ciągu kilku minut, zwykle nie później niż po jednej do dwóch godzin od kontaktu z alergenem.
Sama ciężkość reakcji alergicznej zależy od wielu czynników, takich jak wiek dziecka, choroby współistniejące, rodzaj, właściwości i ilość alergenu. Ważne, by umieć je rozpoznać i być gotowym na podanie adrenaliny.
Reakcja na alergen może dotyczy całego organizmu, może przebiegać łagodnie i dać tylko objawy skórne, ale mogą pojawić się też cięższe objawy z układu oddechowego, pokarmowego, czy nerwowego.
Klasyfikacja objawów dotycząca reakcji na alergeny pokarmowe:
Objawy nasilone
Drogi oddechowe:
- przyspieszony oddech, płytki oddech,
- duszność,
- świszczący oddech,
- nasilony, suchy, uporczywy kaszel,
- chrypka,
- obrzęk gardła,
- ucisk w klatce piersiowej.
Jama ustna:
- trudność w przełykaniu,
- bolesne przełykanie,
- trudności z mówieniem,
- obrzęk języka,
Układ nerwowy:
- nagła zmiana aktywności lub zachowania,
- zawroty głowy,
- nagłe osłabienie,
- dezorientacja,
- nagła senność,
- przerażenie, lęk przed śmiercią.
Układ krążenia:
- nagły spadek ciśnienia tętniczego,
- bladość, „lanie się przez ręce”,
- omdlenie.
Ciężkie objawy anafilaksji to utrata przytomności i nagłe zatrzymanie krążenia
Objawy łagodne/umiarkowane
Skóra:
- świąd skóry, warg, nosa, oczu,
- pokrzywka,
- obrzęk ust, powiek.
Przewód pokarmowy:
- dyskomfort w jamie brzusznej,
- kurczowe bóle brzucha,
- ślinotok,
- świąd, mrowienie jamy ustnej i podniebienia,
- nudności,
- wymioty,
- biegunka.
Górne drogi oddechowe:
- kichanie,
- wyciek z nosa,
- umiarkowany świąd gardła.
Jak pomóc osobie we wstrząsie anafilaktycznym?
To bardzo ważne pytanie, bo nasza świadomość i szybkie działania są tu kluczowe. Dlatego pamiętaj o poniższych krokach:
- Przerwij ekspozycję na alergen.
- Połóż chorego.
- Sprawdź drożność dróg oddechowych, puls, stan świadomości.
- Podaj adrenalinę w mięsień w przednio-boczną część uda.
- Wezwij pogotowie.
- Przygotuj się na ewentualną resuscytację.

Kiedy podajemy adrenalinę?
Lekiem ratującym życie w anafilaksji jak już wiecie jest adrenalina. Lek przepisywany jest na receptę i występuje w autowstrzykiwaczu lub w amplukostrzykawce. Nie istnieją bezwzględne przeciwwskazania do podania adrenaliny. Czy podając adrenalinę osobie dorosłej czy dziecku z anafilaksją nie zrobimy jej krzywdy? Nie! krzywdę zrobimy jeśli mając dostęp do adrenaliny jej nie podamy przez co objawy bardzo się nasilą zagrażając życiu.
W przypadku wystąpienia objawów nasilonych, ciężkich należy natychmiast podać adrenalinę. Przy wystąpieniu objawów umiarkowanych z przynajmniej dwóch układów (objawy na skórze, z przewodu pokarmowego, z górnych dróg oddechowych) należy postępować jak w przypadku nasilonych objawów i podać adrenalinę.
W razie wystąpienia umiarkowanych objawów tylko z jednego układu np. tylko pokrzywki, należy podać lek antyhistaminowy i bacznie obserwować chorego. Jeśli jednak objawy umiarkowane postępują gwałtownie, szybko dołączają nowe – nawet z tego samego układu –to i wtedy należy podać adrenalinę.
Ta klasyfikacja na objawy łagodne, umiarkowane, nasilone jest sprawą drugorzędną. Ważne by mieć świadomość, jak wyglądają objawy anafilaksji, by móc w porę zareagować. Dłuższe rozważenia, czy to jeszcze objawy łagodne czy już nasilone, spowoduje ze stracimy cenny czas na podanie leku.
Jak podajemy adrenalinę?
Osoba u której w przeszłości wystąpiła ostra reakcja na alergen powinna mieć ampulkostrzykawkę zawsze przy sobie. Przy wystąpieniu nasilonych objawów należy natychmiast podać adrenalinę, a następnie wezwać pogotowie ratunkowe. W razie braku poprawy dawkę adrenaliny można powtórzyć po 5-10 min, jeśli tylko dysponujemy kolejnym wstrzykiwaczem. Dlatego osoby uczulone informowane są by mieć przy sobie 2 dawki leku.
Lek podajemy domięśniowo w przednio-boczną część uda, zdecydowanym ruchem. Po wykonanym zastrzyku czekamy z dociśniętym wstrzykiwaczem w skórze przez 10 sekund.
Dawka leku ustalana jest przez lekarza: dla dzieci ważących 15-25 kg (według zaktualizowanych wytycznych Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej EAACI od 7,5kg ) zalecana jest dawka 0,15mg, a dla dzieci ważących powyżej 25 kg i dla osób dorosłych zalecana jest dawka 0,3 mg.
Zestaw ratunkowy
Dodatkowo każda osoba, która przebyła anafilaksję powinna posiadać tzw. „zestaw ratunkowy” zawierający oprócz adrenaliny także:
- Lek antyhistaminowy.
- Steryd w tabletce.
- Lek wziewny rozkurczający oskrzela.
Pacjent powinien być przeszkolony jak użyć adrenaliny. Często w gabinetach lub oddziałach alergologicznych dostępne są wstrzykiwacze treningowe, na których można przećwiczyć wbijanie się w udo. W przypadku dzieci – członkowie rodziny i osoby, które zajmują się dzieckiem również powinny być przeszkolenie z podawania adrenaliny oraz z rozpoznawania objawów rozwijającej się anafilaksji.
Jesteś rodzicem dziecka zagrożonego anafilaksją – poznaj działania i wsparcie Fundacji Allergia.
Źródła:
- Blazowski L, Majak P, Kurzawa R, Kuna P, Jerzynska J. A severity grading system of food-induced acute allergic reactions to avoid the delay of epinephrine administration. Ann Allergy Asthma Immunol. 2021;127(4):462-470.e2. doi:10.1016/j.anai.2021.04.015;
- Muraro A, Worm M, Alviani C, et al. EAACI guidelines: Anaphylaxis (2021 update). Allergy. 2022; 77(2):357-377. doi:10.1111/all.15032;
- Anafilaksja związana z pokarmem u dzieci – aktualny stan wiedzy. Łukasz Błażowski, Ryszard Kurzawa, Paweł Majak . Pediatr Med Rodz 2021, 17 (1), p. 8–16; DOI: 10.15557/PiMR.2021.0001;
- Choroby Wewnętrzne Szczeklika, Medycyna Praktyczna 2021.