Obturacyjny bezdech senny u dorosłych – objawy, diagnostyka i leczenie

Sen jest bardzo ważnym elementem zdrowia. Śpimy prawie 1/3 naszego życia, dlatego ilość snu, ale i jego jakość mają ogromny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu. Zaburzenia snu są częste, jedne przemijają, inne są przewlekłe i na tyle uciążliwe, że utrudniają codzienne funkcjonowanie.

A teraz powiedz: Czy kiedykolwiek spotkałeś/aś się z uczuciem zmęczenia w ciągu dnia, mimo przespanej nocy? Czy potrafisz przysnąć w kinie? Podczas jazdy autem? A może zasypiasz w czasie rozmowy?

Jeśli zdarzają Ci się drzemki niezależnie od pory dnia, stale odczuwasz zmęczenie, to być może cierpisz na obturacyjny bezdech senny!

Obturacyjny Bezdech Senny, czyli „OBS” (i tym skrótem będę się posługiwała w dalszych częściach artykułu) to choroba, którą zainteresowanie na szczęście w ostatnich latach rośnie. Dlaczego na szczęście? Dlatego że, OBS to nie tylko głośne chrapanie w nocy, ale choroba wywołująca poważne konsekwencje dla wielu układów w naszym ciele.

Spis treści:

1. Przebieg choroby
2. Co sprzyja wystąpieniu OBS?
3. Objawy obturacyjnego bezdechu sennego
4. Diagnostyka
5. Leczenie
6. Obturacyjny bezdech senny a ciąża

Przebieg choroby

W OBS występuje nadmierny spadek napięcia mięśni górnych dróg oddechowych (gardła, języka, podniebienia miękkiego) powodując blokowanie przepływu powierza. Jak powietrze próbuje się przez te zwężenia przecisnąć występuje głośne chrapanie. W OBS w czasie snu dochodzi do okresowego całkowitego braku przepływu powietrza przez drogi oddechowe (na ponad 10 sekund) – to są właśnie bezdechy! Dochodzi też do znacznego spłycenia oddychania.

Mówiąc prościej w ciągu każdej godziny swojego snu, chory przestaje oddychać do kilkunastu razy! Niestety większości epizodów wybudzeń nie pamięta się, wielokrotnie w ciągu nocy zasypia się i wybudza ponownie.

Istnieją różne stopnie ciężkości OBS (łagodne, umiarkowane lub ciężkie). Chorzy z postacią ciężką mogą mieć SETKI epizodów bezdechów każdej nocy!

Liczbę bezdechów i spłyceń oddychania w ciągu godziny snu wykorzystuje się w diagnostyce do określenia tzw. Wskaźnika AHI. Natomiast jeśli do bezdechów i spłyceń dodamy jeszcze liczbę przebudzeń to otrzymamy wskaźnik RDI. Myślę, że wiedza o tych wskazaniach i system punktacji jest tu zbędna, bardziej wspominam o tym dla czytających nas czasem studentów i lekarzy.

Co sprzyja wystąpieniu OBS?

1. Nadwaga – chyba najistotniejsza przyczyna. Ocenia się, że aż 70% osób z potwierdzonym OBS to osoby z nadwagą lub otyłe. Przyrost masy ciała o 10% zwiększa ryzyko OBS aż 6-krotnie. W parze z nadwagą idzie zwiększony obwód szyi który sprzyja występowaniu OBS.
2. Płeć męska – OBS dotyczy 24% dorosłych mężczyzn. Mężczyźni chorują częściej w średnim wieku, później częstość ta jest podobna. Kobiety częściej chorują na OBS po menopauzie i w ciąży (o tym będzie za chwile).
3. Palenie papierosów – papierosy wywołują podrażnienie, obrzęk i przewlekły stan zapalny w drogach oddechowych co może sprzyjać występowaniu bezdechów
4. Alkohol – szczególnie spożywany przed snem, rozluźnia mięśnie i może nasilać objawy.
5. Stosowanie leków nasennych i uspokajających, leki przeciwbólowe zawierające opiody.
6. Anomalie budowy dróg oddechowych – czyli różne nieprawidłowości zarówno w nosie jak i w jamie ustnej. Na przykład: przerost migdałków podniebiennych, przerost języczka, skrzywienie przegrody nosa, polipy nosa, niedorozwój lub cofnięcie żuchwy.
7. Częste zakażenia dróg oddechowych powodujące osłabienie mięśni gardła.
8. Alergiczny nieżyt nosa- czyli zatkany nos przez większą cześć roku wymagający oddychania przez usta.
9. Spanie na plecach.
10. Występowanie choroby w rodzinie.

Objawy obturacyjnego bezdechu sennego

1. Głośne chrapanie – zwykle nie pamiętamy tego, co się dzieje w nocy. Dlatego ważna jest opinia domowników. Jeśli ktoś będzie Cię obserwował, może zauważyć, że przestajesz oddychać na krótki czas, potem głośno chrapiesz, prychasz lub dusisz się i znowu zasypiasz.
2. Uczucie duszności lub suchości w ustach po przebudzeniu – czasem występuje uczucie duszenia się, trudności z nabraniem powietrza.
3. Częste oddawania moczu w nocy – im częściej tym stopień ciężkości OBS może być większy.
4. Spadek koncentracji w ciągu dnia, zaburzenia pamięci. Ocenia się, że osoby z OBS częściej są sprawcami groźnych wypadków komunikacyjnych! U osoby z OBS ryzyko spowodowania wypadku wzrasta 7-12-krotnie!
5. Poranne bóle głowy – wynikające z niedotlenienienia w ciągu nocy (mało tlenu, więcej dwutlenku węgla)
6. Kołatania serca – wynikające z niedotlenienia i wzmożonej pracy układu tzw. współczulnego
7. Zgaga – w czasie bezdechów wzrasta ciśnienie w brzuchu co powodu zarzucanie treści z żołądka do przełyku i powoduje nocne lub poranne pieczenia
8. Nadmierna senność w ciągu dnia, zasypianie podczas pracy, prowadzenia samochodu i innych monotonnych czynności. Objawy wynikają z niedoboru snu głębokiego i fazy REM.

Senność w ciągu dnia można ocenić za pomocą skali senności Epworth.

Poniżej zamieszczam Wam tą skalę z Segregatora Medycznego dla Mężczyzn. Wynik powyżej 14 wymaga konsultacji z lekarzem! Dobrze jak przenalizujecie pytania z bliską osobą, która z boku może widzieć objawy, na które Wy kompletnie nie zwracacie uwagi.

Diagnostyka

Diagnostyka pacjentów z OBS bywa skomplikowana i czasochłonna. Pierwsze i najważniejsze to zrozumienie problemu jakim jest OBS przez samego pacjenta. Jak pytam w gabinecie o chrapanie, senność w ciągu dnia i inne objawy bezdechu to do pacjentów czasem dociera, że może to rzeczywiście nie jest normalne.

Niestety bardzo często spotykam się ze stwierdzeniem „eeeee tam, przecież mąż chrapie od zawsze”, ale jak dopytuje czy w trakcie tego chrapania przestaje oddychać? to słyszę „no tak, trochę to przerażające, ale on potem znowu oddycha więc chyba to normalne”. Więc moi drodzy „partnerzy łóżkowi”, czasem wywiad zebrany od Was jest początkiem rozpoznania OBS! Nie bagatelizujcie objawów, bo o ile samo chrapanie jest zjawiskiem powszechnym i nie ma jakiś szkodliwych następstw zdrowotnych, (chrapie prawie 50% mężczyzn!). Ale już chrapanie, którego konsekwencje widać w ciągu dnia nie jest prawidłowe.

Diagnostyką OBS zajmują się lekarze kilku specjalności – laryngolodzy, pulmonolodzy czasem kardiolodzy. Dlatego często diagnostyka OBS to długi proces… Konsultacja laryngologa jest niezbędna by przede wszystkim wykluczyć nieprawidłowości w budowie dróg oddechowych. Konsultacją jest też wskazana przy kwalifikacji do leczenia CPAP.

Najważniejszym badaniem jest polisomnografia. Jest to badanie snu, najczęściej wykonywane w szpitalu, w trakcie którego ocenianych jest bardzo dużo rzeczy. Jednocześnie rejestruje się czynność mózgu, serca, mięśni, ruchy gałek ocznych, mierzy się nasycenie krwi tlenem, ruchy klatki piersiowej, brzucha, liczbę oddechów itp. Niestety, liczba Pracowni w których można wykonać badanie polisomnograficzne w Polsce jest mała, a na wizytę czeka się długo.

Alternatywą jest wykonanie poligrafii, czyli badania, które można nawet wykonać w domu pacjenta a które rejestruje trochę mniej rzeczy. Badanie poligraficzne nie jest zalecane dla osób z chorobami płuc, neurologicznymi (po udarze, różne choroby nerwowo-mięśniowe), kardiologicznymi (niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca).

Z badań dodatkowych które mogą być zlecono przez laryngologa, pulmonologa lub kardiologa należy wymienić: spirometrię, czyli badanie oceniające wydolność układu oddechowego, endoskopie górnych dróg oddechowych, czyli badanie malutka kamerką nosa i gardła, niekiedy tomografię lub rezonans magnetyczny głowy.

Co możesz poprawić oczekując na diagnostykę?

Zmiany stylu życia, mogą wystarczyć do opanowania dolegliwości w przypadku lekkiej postaci OBS, a w postaci umiarkowanej lub ciężkiej mogą złagodzić objawy.

Co możesz zrobić:

1. Schudnij, jeśli masz nadwagę lub otyłość, w przypadkach znacznej otyłości lekarz może zaproponować Ci jej leczenie farmakologiczne lub operacyjne.
2. Nie pij alkoholu 4-6 godzin przed pójściem spać.
3. Nie stosuj leków uspokajających i nasennych.
4. Rzuć palenie.
5. Śpij na boku, wiem, że to nie takie proste, bo jak niby kontrolować pozycję spania jak już się zaśnie. Wymyślono specjalne kamizelki wymuszające spanie na boku, a z prostych domowych sposobów można sobie wszyć piłkę tenisową w plecy piżamy😉

Konsekwencje nieleczonego OBS: 

1. Zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu krążenia takich jak: choroba niedokrwienna serca czy zaburzenia rytmu serca. Choroby te wywołane są przez powtarzające się w wyniku bezdechów niedotlenienia.
2. OBS wywołuje zmiany w ciśnieniu tętniczym, u zdrowych osób w nocy ciśnienie powinno obniżać się, u osób z OBS nie ma tego nocnego spadku, dlatego nieleczony OBS jest przyczyną opornego na leczenie nadciśnienia tętniczego.
3. Zaburzenia potencji, obniżenie libido wynikające z obniżenia testosteronu.
4. Depresja, obniżenie nastroju wynikające z braku snu głębokiego.
5. Wypadki komunikacyjne!

Leczenie

Metodą z wyboru w OBS jest utrzymywanie stałego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych za pomocą specjalnego aparatu, czyli CPAP. To specjalne urządzenie ze sprężarka w środku, rurką i maska. CPAP utrzymuje drożne drogi oddechowe i zapobiega zapadaniu się gardła i powstawaniu bezdechów.

Około 25% chorych nie toleruje tego leczenia, szczególnie na początku, główne skargi jakie zgłaszają to wysychanie śluzówek nosa i gardła, zapalenia spojówek, niespokojny sen. Alternatywą do klasycznych CPAP mogą być aparaty auto CPAP które wdmuchiwane powietrze dostosuje do aktualnych ciśnieniem dzięki czemu są lepiej tolerowane.

Za CPAP trzeba zapłacić z własnej kieszeni, koszt zestawu to około 3000-6000 zł. Raz na 5 lat można starać się o dofinansowanie z NFZ na kwotę około 2000 zł.

Aparaty wewnątrzustne – stosowane w lekkich i umiarkowanych postaciach OBS głównie przez pacjentów, którzy nie tolerują leczenia CPAP. Mamy aparaty wysuwające żuchwę, utrzymujące wyciągnięty język. Można je także stosować by wzmocnić elementy zmiany stylu życia.

Ostatecznością jest leczenie operacyjne, stosuje się zabiegi umożliwiające przywrócenie prawidłowej drożności w jamach nosowych( np. operacja skrzywienia przegrody nosowej, usunięcie polipów), a w obrębie gardła usuniecie migdałków, zredukowanie objętości tkanek podniebienia miękkiego, operację języczka gardłowego.

Obturacyjny bezdech senny a ciąża

Ciąża a zwłaszcza III trymestr ciąży związana jest z zaburzeniami snu. Częstość występowania obturacyjnego bezdechu sennego dotyczy kilku procent ciężarnych w pierwszym trymestrze do nawet 30% w III trymestrze.

Kluczowym mechanizmem odpowiedzialnym za występowanie bezdechów u ciężarnych jest uzależnione od hormonów zatrzymanie płynów w organizmie. Zatrzymanie płynów, czyli przewodnienie prowadzi do obrzęku tkanek miękkich gardła i tym samym do zwężenia ich światła.

Diagnostyka OBS jest identyczna jak w całej populacji, czyli podstawowym badaniem jest polisomnografia lub poligrafia. U ciężarnych z OBS wzrasta ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej, nadciśnienia wywołanego ciążą, stanu przedrzucawkowego, cięcia cesarskiego i komplikacji związanych z gojeniem rany. Niestety ciąża z OBS często kończy się przedwcześnie. Nie ma skutecznego leczenia, obowiązują metody niefarmakologiczne- oczywiście zakaz alkoholu i papierosów oraz leków nasennych, ale w ciąży to raczej rzadkość. Zaleca się spanie na boku, można zastosować leczenie CPAP lub aparaty wewnątrzustne. U otyłych ciężarnych z uwagi na dobro dziecka nie ma zaleceń odchudzania sią. Wiele kobiet korzysta ze specjalnych poduszek do spania w ciąży, takich w kształcie litery „C”. Moim zdaniem, po za tym że odciąża kręgosłup i biodra to wymusza spanie na boku, które jest zalecane u kobiet z OBS.

Mam nadzieję że dowiedzieliście się z tego artykułu trochę ciekawych rzeczy. Obturacyjny bezdech senny to choroba niestety bagatelizowana, również przez samych lekarzy, dlatego często bardzo późno diagnozowana. Często to domownicy jako pierwsi zauważają, że „coś chyba jest nie tak” i skłaniają chorego do wizyty u lekarza. Więc wsłuchujcie się czasem w sen swoich bliskich i pamiętajcie, że chrapanie czasem może być poważną chorobą.

Źródło:

1) Interna Szczeklika 2019

2) Prejbisz A, Dobrowolski P, Kosiński P et al. Management of hypertension in pregnancy — prevention, diagnosis, treatment and long-term prognosis. A position statement based on expert consensus of the Polish Society of Hypertension, Polish Cardiac Society and Polish Society of Gynecologists and Obstetricians, Arterial Hypertension. 2019; 3(23): DOI: 10.5603/AH.a2019.011.