Siatki centylowe, czyli jak ocenić rozwój fizyczny dziecka

Są odrębne siatki centylowe dla dziewczynek i chłopców. Jak prawidłowo z nich korzystać?

Jak czytać siatki centylowe

Siatki centylowe są graficznym odwzorowaniem rozkładu danej cechy (np. wzrostu, masy ciała, ciśnienia tętniczego krwi, obwodu głowy) w populacji, najczęściej w zależności od płci i wieku (ale mogą być też takie, które pokazują zależność np. od wzrostu).

Spis treści:
  1. Po co są siatki centylowe?
  2. Jak czytać siatki centylowe?
  3. Normy

Po co są siatki centylowe?

O ile u dorosłych możemy zastosować sztywne normy, o tyle u dzieci wszystko zmienia się z wiekiem, więc takich norm ustalić się nie da. Trzeba też pamiętać, że masa ciała czy wzrost dziecka zależą od wielu czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych.

Dlatego dzieci mogą się od siebie różnić, nawet bardzo, co wcale nie musi oznaczać, że któreś z nich jest chore!

Jak rozumieć wynik?

Jeśli Twoje dziecko jest np. na 25. centylu dla wzrostu, to znaczy, że 25% dzieci tej samej płci i w tym samym wieku ma taki sam wzrost lub jest od niego niższe, a tym samym 75% jest od niego wyższe.

Jak czytać siatki centylowe?

Należy znaleźć interesującą nas siatkę (masy ciała, wzrostu, BMI, obwodu głowy) w wersji dla płci naszego dziecka. Na osi odciętych (poziomej) znajdujemy wiek naszego dziecka a na osi rzędnych (pionowej) wartość cechy, jaką sprawdzamy.

Następnie prowadzimy „linie” prostopadłe do osi przechodzące przez znalezione wartości i w miejscu ich przecięcia stawiamy kropkę. Jeśli kropka „wypadnie” dokładnie na linii oznaczającej dany centyl, np. 75. mówimy, że dana cecha jest na 75. centylu. Jeśli wypadnie między liniami, np. 50. a 75., nie zaokrąglamy w górę ani w dół, tylko mówimy, że dana cecha jest pomiędzy 50. a 75. centylem. Ten obszar między liniami centyli nazywamy kanałem centylowym.

Kolejne pomiary dadzą nam wykres, który pozwoli na ocenę tego, jak zmienia się dana cecha w czasie.

Jaki centyl uznajemy za normę?

W interpretacji siatek centylowych mówimy o dwóch rodzajach norm – wąskiej i szerokiej. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, aby za te normy przyjąć odpowiednio jedno i dwa odchylenia standardowe (SD) (około 15./85. i 3./97. centyla).

W naszym kraju jesteśmy przyzwyczajeni do nieco odmiennych kanałów centylowych*, wobec czego za normy najczęściej uznaje się: wąską – 10.-90. centyl, oraz szeroką – 3.-97. centyl. Jeśli dziecko jest powyżej 97. centyla lub poniżej 3. – znaczy, że jego wzrost/masa ciała/ciśnienie tętnicze/obwód głowy jest za duże lub za małe – koniecznie należy wówczas skonsultować się z lekarzem. Jeśli jest pomiędzy 3. a 10. centylem lub 90. a 97. – wymaga bacznej obserwacji i również warto porozmawiać o tym ze swoim pediatrą.

*oryginalne siatki centylowe WHO posiadają kanały centylowe 3.-15.-50.-85.-97.
Siatki polskie mają kanały 3.-10.-25.-50.-75.-90.-97.

Dlaczego jest kilka rodzajów siatek i z których powinniśmy de facto korzystać?

Najlepiej chyba znane są „stare” siatki centylowe do oceny rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży Zakładu Rozwoju Dzieci i Młodzieży Instytutu Matki i Dziecka opracowane przez I. Palczewską i Z. Niedźwiecką.
LINK

Są to siatki opracowane w 1999 roku na podstawie badań na grupie ok. 600 dzieci warszawskich. Ich ogromnym plusem jest ciągłość – uwzględniają dzieci od urodzenia do 18. roku życia. Warto zauważyć, że te siatki są opracowane na małej miejskiej populacji w czasach, gdy karmienie piersią nie było tak powszechne i długie jak jest to zalecane.

Alternatywą są siatki opracowane przez WHO. Dane do ich stworzenia były zbierane na 5 kontynentach (udział brały Brazylia, Ghana, Indie, Norwegia, Oman, USA) uwzględniono w nich grupę ok. 8,5 tysiąca zdrowych dzieci karmionych piersią. Co ciekawe – okazało się, że wszystkie te dzieci rosły w niemal identyczny sposób! Ich minusem jest to, że badania antropometryczne były prowadzone przez 5 lat, a więc uwzględniają tylko dzieci do 5. roku życia.

Obecnie mamy też polskie siatki centylowe opracowane przez Instytut Matki i Dziecka na podstawie danych zebranych przez WHO jednak uwzględniające „nasze” centyle.

Siatki OLA/OLAF to nowe polskie siatki opracowane przez Centrum Zdrowia Dziecka w latach 2007-2012. Ich głównym celem było określenie wartości ciśnienia tętniczego polskich dzieci. Przy okazji badano również wzrost i masę ciała. OLAF uwzględnia dzieci szkolne – a więc od 7. do 18. roku życia. Badaniem objęto ok. 17 tys. dzieci z losowo wybranych szkół w 16 województwach. Projekt OLA uwzględnia dodatkowo dzieci od 3. roku życia.

Ponieważ karmienie piersią jest najbardziej naturalnym sposobem żywienia dzieci, rozwój dzieci karmionych mlekiem mamy uznaje się za optymalny. Dlatego też zgodnie z zaleceniami WHO powinniśmy korzystać ze stworzonych przez tę organizację siatek przez pierwsze 2 lata życia lub dłużej (w zależności od dostępności miejscowych siatek), a następnie z siatek lokalnych lub w razie ich braku ze zrekonstruowanych siatek centylowych NCHS z 1977 (obejmują one dzieci z Afryki, Azji i Europy).

Czyli w polskich warunkach do 3. roku życia powinniśmy korzystać z siatek WHO a następnie do 18. roku życia OLA/OLAF. Takie też siatki są umieszczone w nowych Książeczkach Zdrowia Dziecka, różnią się jednak one graficznie od tych z linków powyżej. Niestety, siatki WHO zostały umieszczone w wersji z odchyleniami standardowymi (SD) zamiast centyli, na dodatek bardzo nieczytelnej. Utrudnia to interpretację nie tylko rodzicom, ale i lekarzom.

Sprawa troszkę się komplikuje w przypadku wcześniaków, zwłaszcza tych z hipotrofią. Masę ciała, długość i obwód głowy dzieci przedwcześnie urodzonych powinniśmy odnosić do specjalnie przeznaczonych dla tej grupy siatek centylowych. Podobnie jak w przypadku dzieci donoszonych, obecnie nie zaleca się już stosowania starych siatek opracowanych przez Palczewską i Niedźwiecką.

Zgodnie ze Standardem Postępowania w Neonatologii, dla dzieci urodzonych przedwcześnie powinniśmy korzystać z siatek opracowanych przez Fenton, które uwzględniają wiek postkoncepcyjny. Następnie, z wymienionych wyżej siatek WHO, przy czym do 2. rż. powinniśmy uwzględniać wiek skorygowany*. Siatki Fenton dostępne są w polskiej wersji na stronie Uniwersytetu Calgary.

*wiek skorygowany = wiek metrykalny – brakujące tygodnie ciąży albo czas jaki upłynął od planowanej daty porodu.

Np. Dziecko urodziło się w 32. Hbd. Od porodu minęło 7 miesięcy. Wiek metrykalny to 7 miesięcy. Wiek skorygowany 7 miesięcy – 8 tygodni = 5 miesięcy.

Należy też pamiętać, że niektóre zespoły genetyczne wiążące się z zaburzeniami wzrastania mogą powodować, że zwykłe siatki centylowe będą niemiarodajne. Dla dzieci dotkniętych niektórymi z nich dostępne są specjalne siatki centylowe, np.:

Zespół Downa:

Zespół DiGeorge’a:

Zespół Marfana:

Kiedy pomiary naniesione na siatki powinny Cię martwić?

  • Jeśli stwierdzamy, że dany pomiar jest poza normą. (patrz wyżej).
  • Jeśli pomiędzy masą ciała a wzrostem jest różnica 2 kanałów centylowych.
  • Jeśli wykres kolejnych pomiarów Twojego dziecka zmienia 2 kanały centylowe.

Moje dziecko jest za chude! Co robić?

  • Pamiętaj, że sam pomiar masy ciała jest nie do końca miarodajny. Liczy się też tempo wzrastania i jej stosunek do wzrostu.
  • Oblicz jego BMI (body mass index) wg wzoru: masa ciała(kg)/wzrost(m)2. Lub skorzystaj z kalkulatora na stronie mamaginekolog.pl. Wynik nanieś na siatkę centylową BMI.
  • Zastanów się, czy Twój Maluch nie przyszedł na świat za wcześnie. Dla wcześniaków stosujemy specjalne siatki.
  • Jeśli nadal się martwisz – zapytaj o to swojego pediatry. U dzieci masa ciała jest ważnym wskaźnikiem dobrostanu. Razem ustalicie, czy jest powód do niepokoju.

Moje dziecko jest za niskie! Co robić?

  • Najpierw nanieś jego wzrost na siatkę centylową – może tylko Tobie wydaje się niskie.
  • Pamiętaj, że wzrost częściowo zależy od genów. Przewidywany wzrost dziecka możesz łatwo obliczyć wg wzoru: dostępnego w kalkulatorze przewidywanego wzrostu dziecka.

Uzyskany wynik możesz nanieść na siatkę centylową (dla danej płci i 18. r.ż.) – jeśli wzrost Twojego dziecka jest mniejszy o 2 kanały centylowe – wymaga konsultacji z lekarzem.

Nadal odczuwasz niepokój?

Skonsultuj się z pediatrą. Być może Twoje dziecko wymaga konsultacji endokrynologicznej.

Chciałabym jeszcze zwrócić uwagę na różnicę w pomiarach przed i po 2 rż. Często w tym okresie odnotowuje się „spadek” w kanałach centylowych, co może zaniepokoić rodziców. Jest to związane z tym, że wcześniej dzieci są mierzone na leżąco (co może zawyżać pomiar) a od 2. rż. już na stojąco. Taka sytuacja ma miejsce zwłaszcza przy nanoszeniu na stare siatki centylowe. Siatki WHO uwzględniają ten błąd.

A! I przy okazji – nie martwcie się, że dziecko Wam się „skraca” po porodzie. Tu też jest problem z błędem pomiaru. Po urodzeniu noworodek mierzony jest po krzywiznach ciała – od czubka głowy miarkę prowadzi się po szyi, pleckach, pupie, tylnej części nóżek aż do pięt. Potem, kiedy już mamy pewność, że stawy biodrowe są zdrowe i można mu nóżki wyprostować, mierzony jest na płaskiej miarce, czyli bez uwzględnienia zagłębień ciałka.

Moje dziecko jest za wysokie! Co robić?

  • Wysoki wzrost bardzo rzadko jest objawem choroby.
  • Zastanów się, czy Wy jako rodzice nie jesteście wysocy.
  • Porównaj wzrost dziecka z jego masą. Im młodsze dziecko, tym częściej wysoki wzrost idzie w parze z dużą masą ciała.

Moje dziecko jest za grube! Co robić?

  • Najpierw policz jego BMI. Może wcale nie jest grube tylko ogólnie duże? Zgodnie z definicją WHO u dzieci rozpoznajemy nadwagę przy BMI na 85. centylu lub wyższym, ale poniżej 95. centyla. Od 95. centyla w górę mówimy już o otyłości. (lub wg polskich norm odpowiednio 90.<97 centyl i >=97. centyla).
  • Nie ignoruj tego objawu – obecnie coraz więcej dzieci jest otyłych. Przekarmianie dzieci może być przyczyną otyłości w wieku dorosłym i wszystkich chorób z nią związanych.
  • Jeśli uważasz, że Twój Maluch waży za dużo, skonsultuj się z pediatrą – na pewno pomoże Wam podjąć odpowiednie kroki.

Moje dziecko ma za dużą/za małą głowę! Co robić?

  • Po pierwsze, nanieś na siatki centylowe wszystkie pomiary obwodu główki i sprawdź czy faktycznie są poza normą. Jeśli tak, skonsultuj się z pediatrą.
  • Odnieś centyl obwodu głowy do długości i masy ciała dziecka – jeśli „całe dziecko” jest na 97. centylu to jest to zdecydowanie mniej niepokojące niż duża głowa u poza tym małego dziecka
  • Zwróć uwagę czy obwód głowy nie zmienia kanałów centylowych. Jeśli krzywa wykresu szybuje w górę lub spada w dół, koniecznie skonsultuj się z pediatrą – może być konieczne badanie obrazowe głowy albo konsultacja specjalistyczna

To by chyba było na tyle. Mam nadzieję, że po lekturze tego artykułu siatki centylowe będą dla Was chociaż troszkę bardziej zrozumiałe.

What’s your Reaction?
+1
16
+1
2
+1
5
+1
4
+1
1
+1
3
+1
6

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *