Jak wygląda terapia autyzmu u dorosłych?

W czasie ostatnich dziesięcioleci nasze rozumienie autyzmu bardzo się zmieniło. Dokonał się postęp w kwestii diagnostyki tego zaburzenia, lepiej rozumiemy jego podłoże i związane z nim czynniki genetyczne i neurobiologiczne. Pomimo tego wciąż wiele dorosłych osób z autyzmem i ich rodzin boryka się z istotnymi trudnościami w codziennym życiu.

Spis treści:

1. Diagnoza autyzmu
2. Terapia autyzmu
3. Konsekwencje autyzmu
4. Nasza świadomość ma znaczenie

Diagnoza autyzmu

Pod pojęciem autyzmu kryją się różne jego „odmiany”, sam termin jest niejednoznaczny i może mieć inne znaczenia w zależności od rodzaju klasyfikacji.

Obecnie różnorodne formy kliniczne autyzmu określane są łącznie jako zaburzenia rozwojowe lub zaburzenia ze spektrum autyzmu. Według międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 należą one do grupy F84, która obejmuje:

• F84.0 Autyzm dziecięcy,
• F84.1 Autyzm atypowy,
• F84.2 Zespół Retta,
• F84.3 Inne dziecięce zaburzenia dezintegracyjne,
• F84.4 Zaburzenia hiperkinetyczne z upośledzeniem umysłowym i ruchami stereotypowymi,
• F84.5 Zespół Aspergera,
• F84.8 Inne całościowe zaburzenia rozwojowe,
• F84.9 Całościowe zaburzenia rozwojowe, nieokreślone.

Natomiast amerykańska klasyfikacja zaburzeń psychicznych DSM-5 rezygnuje z wcześniejszego podziału na autyzm dziecięcy i zespół Aspergera, wprowadzając szerszą kategorię spektrum autyzmu, która odnosi się do deficytów występujących w najważniejszych 3 obszarach:

• okazywania społeczno-emocjonalnej wzajemności,
• komunikacji niewerbalnej,
• rozpoczynania, podtrzymywania i rozumienia relacji.

W praktyce oznacza to, że wszystkie osoby z autyzmem mają pewne cechy wspólne, np. odmienności w społecznym funkcjonowaniu i w komunikacji z innymi, ale mogą się od siebie bardzo różnić.

Dlaczego uzyskanie rzetelnej diagnozy jest ważne?

Diagnoza autyzmu jest pierwszym krokiem do otrzymania właściwego wsparcia. Niestety często jej uzyskaniu nie towarzyszą jasne wytyczenie odnośnie dalszej ścieżki postępowania, co pozostawia osobę z autyzmem z szeregiem pytań i wątpliwości.

Psychoedukacja odgrywa istotną rolę i pomaga osobie z autyzmem oraz jej otoczeniu lepiej zrozumieć istotę jej odmienności. Diagnoza powinna być przeprowadzona w specjalistycznym ośrodku, na podstawie przeprowadzonego wywiadu i badań pomocniczych, takich jak testy psychologiczne.

Terapia autyzmu

Autyzm nie jest chorobą, nie można się z niego wyleczyć. To wzorzec rozwojowy odmienny od najczęstszego w populacji. Oznacza inne postrzeganie świata i myślenie o rzeczywistości, w którym  uwaga bardziej skupiona jest na przedmiotach i rzeczach nieożywionych niż ludziach.

Chociaż nie da się go wyleczyć, to można nauczyć się z nim żyć. Terapia pomaga wyposażyć człowieka w narzędzia, dzięki którym będzie on lepiej radzić sobie z trudnościami w życiu. Wsparcie rozwoju zapobiega wtórnym konsekwencjom, takim jak np. zaburzenia emocjonalne.

Diagnoza spektrum autyzmu oznacza, że rozwój danej osoby przebiega odmiennie i że może ona potrzebować specyficznego wsparcia w różnych sytuacjach. Duża grupa osób ze zdiagnozowanym autyzmem może uzyskać znaczącą poprawę, szczególnie w przypadku wdrożenia działań terapeutycznych. Ocenia się, że ok. 10% dzieci wcześniej zdiagnozowanych jako autystycznych, w późniejszym dzieciństwie i dorosłości nie spełnia już kryteriów autyzmu.

Warto zaznaczyć, że nie ma jednej optymalnej, w pełni skutecznej metody terapii dla osób z autyzmem. Dobra terapia jest indywidualnie dostosowana do potrzeb osoby w spektrum, biorąc pod uwagę wszystkie aspekty jej funkcjonowania.

Konsekwencje autyzmu

Znaczna część dorosłych osób w spektrum autyzmu doświadcza społecznego i ekonomicznego wykluczenia. Ich zaburzenia często bywają niezauważane przez system ochrony zdrowa, system edukacji i opieki społecznej, co powoduje trudności w dostępie do wsparcia i narzędzi terapeutycznych, niezbędnych do samodzielnego funkcjonowania.

Osoby ze spektrum autyzmu częściej cierpią też na niektóre choroby i zaburzenia psychiczne.

Czy osoby z autyzmem są niewidzialne?

Rzeczywiście autyzmu nie widać na pierwszy rzut oka. Wiele osób w spektrum nie różni się „niczym” od osób neurotypowych. Jednak ta niewidzialność wyzwań z jakimi się mierzą, często prowadzi do braku zrozumienia ze strony otoczenia, w tym osób z najbliższej rodziny.

„Dla wszystkich wokół mam dwie ręce, dwie nogi, głowę i jestem normalny. Nie, nie jestem. W żadnym razie. To niezrozumienie ze strony innych osób sprawia, że moje życie jest piekłem. (Pan J., 40 lat, ASD)”.(Ref.)

Problemy z komunikacją z otoczeniem i bycie niezrozumianym – negatywnie wpływają na samopoczucie i jakość życia osób z autyzmem. Osoby w spektrum, przebywając w towarzystwie często mają poczucie wykluczenia, jakby znajdowały się za szklaną szybą.

Poczucie niedopasowania nierzadko bierze się z niezdolności do sprawnej oceny znaczenia komunikatów ze strony innych osób i nieumiejętności sprawnej komunikacji z otoczeniem. Świadomość tego, że ktoś jest w spektrum autyzmu nie zawsze przekłada się na pełne zrozumienie. Bywa, że osoby z autyzmem są postrzegane, jako osoby o mniejszej uczuciowości, zachowujące się jak roboty, nieprzejmujące się rzeczywistością. Tymczasem są to bardzo często osoby wrażliwe, a nawet wysoko wrażliwe, niejako dźwigające na swoich barkach ciężar świata.

Strategią na „radzenie sobie” dla dorosłych w spektrum autyzmu jest próba przystosowaniem się do oczekiwań innych osób i wymogów sytuacji społecznych. Dla wielu jest to bardzo wyczerpujące. I znów, osoby w bliskim otoczeniu autystyków nie mają często świadomości z jak dużym wysiłkiem wiąże się próba przystosowania się do wymogów „neurotypowego” świata. W niektórych okolicznościach, np. w miejscu pracy. dostosowywanie się może być wyjątkowo trudne i pochłaniające energię, zwłaszcza jeśli charakter pracy obejmuje liczne interakcje społeczne.

Próby dostosowywania się do otoczenia

Dorośli w spektrum autyzmu często odczuwają różnicę między nimi a osobami „neurotypowymi”, a codzienne wysiłki związane z próbą dostosowania się do większości społeczeństwa sprawiają że mają poczucie jakby „nosili maskę” lub używali kamuflażu.

Badania dotyczące doświadczeń i konsekwencji dostosowywania się do otoczenia wykazały, że kobiety i mężczyźni w bardzo podobny sposób opisywali swoje doświadczenia, ale mężczyźni którzy się kamuflowali mieli więcej objawów depresji, a kobiety doświadczały więcej negatywnych reakcji ze strony otoczenia, w przypadku problemów na różnych etapach edukacji.

Nasza świadomość ma znaczenie

Pamiętajmy, że autyzm to rzeczywiście współczesne wyzwanie, dlatego nasza świadomość na jego temat stanowi ogromne wsparcie dla samych autystyków i ich bliskich.

Pamiętajmy, że są to osoby, które na co dzień stawiają czoła nie tylko własnym przeszkodom, ale i wielu innym generowanym przez społeczeństwo, w którym funkcjonują. Wiele osób w spektrum autyzmu ma też wyjątkowe zdolności i talenty, np. matematyczne, zdolność do wyjątkowego skupienia na zadaniu, wyjątkową precyzję i konsekwencję, kreatywność. To sprawia, że na niektórych stanowiskach mogą sprawdzić się jako wyjątkowi specjaliści. Należy dołożyć wszelkich starań, by na rynku pracy nie spotykali się z dyskryminacją i niezrozumieniem.

Przeczytaj również o przyczynach i objawach autyzmu.

Autorem artykułu jest lek. Ewa Drozdowicz-Jastrzębska, lekarz psychiatra w trakcie specjalizacji.

Źródła:

• https://podyplomie.pl/psychiatria/18269,wydarzylo-sie-w-psychiatrii(2015) (dostęp: 27.03.2022);

• Howlin, P. Adults with Autism: Changes in Understanding Since DSM-111. J Autism Dev Disord 51, 4291–4308 (2021). https://doi.org/10.1007/s10803-020-04847-z;

• Pilling S, Baron-Cohen S, Megnin-Viggars O, Lee R, Taylor C; Guideline Development Group. Recognition, referral, diagnosis, and management of adults with autism: summary of NICE guidance. BMJ. 2012 Jun 27;344:e4082. doi: 10.1136/bmj.e4082. PMID: 22740567.Diagnoza autyzmu – nadrozpoznawalność czy epidemia?, dr n. med. Aleksandra Lewandowska, Psychiatria po dyplomie, 06/2019;

• https://podyplomie.pl/medical-tribune/23657,autyzm-pochopne-diagnozy-czy-choroba-cywilizacyjna (dostęp: 27.03.2022).