Wszystko co musisz wiedzieć o tym, jak zostać dawcą krwi

Każdy dawca krwi jest na wagę złota. Chcesz dołączyć do tego zacnego grona? Przeczytaj, jak się przygotować i dowiedz się, jakie są ewentualne przeciwwskazania.

„Twoja krew moje życie”, „Krew daje życie”, „Pomaganie masz we krwi”, „Każda kropla jest cenna” – to tylko hasła niektórych akcji społecznych popularyzujących krwiodawstwo w Polsce. Dlaczego krew jest taka cenna? Dlaczego bywa nazywana „czerwonym złotem”?

Dlatego, że mimo zaawansowania technik współczesnej medycyny nie potrafimy jeszcze wyprodukować krwi. Produkujemy skórę, wstawiamy sztuczne naczynia, wymieniamy zastawki w sercu a krwi nie potrafimy stworzyć… Tylko dzięki oddawaniu krwi jedni dla drugich mamy możliwość stosowania jej jako leku.

Spis treści:
  1. Rola krwi w organiźmie
  2. Grupy krwi
  3. Kto korzysta z oddanej krwi?
  4. Gdzie można oddać krew?
  5. Jak zostać dawcą krwi?
  6. Kto nie może zostać dawcą?
  7. Jak często można oddawać krew?

Rola krwi w organiźmie

Przeciętny dorosły człowiek ma mniej więcej niż 5-6 litrów krwi w swoim ciele. Wszystkie komórki znajdujące się we krwi pochodzą ze szpiku kostnego. Rozpoczynają swoje życie jako komórki macierzyste i dojrzewają do trzech głównych typów komórek – krwinek czerwonych, krwinek białych i płytek krwi. Krew przenosi tlen i składniki odżywcze do wszystkich tkanek i narządów, a zabiera ich produkty odpadowe. Dostarcza również komórki odpornościowe do zwalczania infekcji. Płytki krwi z kolei tworzą „czopy” zatykające rany, aby zapobiec utracie krwi.

Pobierając krew w laboratoriom widzisz, że w próbówce znajduje się tylko czerwona ciecz. Jednak, jeśli tą próbówkę pozostawimy na około na pół godziny, wówczas krew rozdzieli się na trzy warstwy. Gęstsze składniki opadaną na dno probówki, a na górze pozostanie płyn.

  • Słomkowy płyn, który tworzy górną warstwę, nazywany jest osoczem i stanowi około 60% krwi. Osocze to głównie woda, ale zawiera również wiele ważnych substancji, takich jak białka (albumina, czynniki krzepnięcia krwi, przeciwciała, enzymy i hormony), cukry (glukoza) i cząstki tłuszczu.
  • Środkowa biała warstwa składa się z białych krwinek i płytek krwi.
  • Dolna czerwona warstwa to czerwone krwinki.

Warstwy środkowa i dolna tworzą około 40% krwi.

Poddając krew bardzo szybkiemu wirowaniu możemy wyizolować jeszcze więcej. Na przykład uzyskać tylko określony typ białka lub określony typ krwinek. Dzięki tej metodzie uzyskujemy z osocza przeciwciała i czynniki krzepnięcia i możemy odpowiednio leczyć niedobory odporności i zaburzenia krwawienia.

Grupy krwi

Jak pewnie wiecie każdy ma jakąś grupę krwi. Podział na grupy krwi związany jest z występowaniem na krwinkach – białek, które nazywamy antygenami. Układów grupowych antygenów jest bardzo dużo (na tę chwilę 36 i ciągle odkrywane są nowe), ale dla nas najważniejszy jest układ grup głównych (AB0) i układ Rh. Antygeny układu ABO występują nie tylko na krwinkach, ale i na komórkach innych tkanek- nie ma ich tylko w tkance nerwowej i płynie mózgowo-rdzeniowym.

Z grupą krwi się rodzimy (antygeny grup krwi pojawiają się w komórkach płodu już w 2-4 tygodniu życia) i pozostaje ona niezmienna przez całe nasze życie. Poza jednym wyjątkiem – przeszczep szpiku kostnego powoduje, że może nastąpić zmiana grupy krwi.

Jeśli dawca szpiku ma inną grupę krwi, to po przeszczepie to on, zaczyna produkować krew i wówczas zmienia się grupa krwi biorcy przeszczepu. Przy przeszczepianiu szpiku układ ABO nie ma znaczenia, bo komórki macierzyste nie wykazują ekspresji antygenów ABO i niezgodność w grupie krwi dawcy i biorcy nie jest istotna.

Drugim bardzo ważnym układem grupowym jest układ Rh. Tutaj ważna jest obecność lub nieobecność antygenu D. Antygeny układu Rh występują tylko na krwinkach czerwonych. Jeżeli ktoś na swoich krwinkach czerwonych ma antygen D określany jest jako Rh-dodatni. U osoby Rh-ujemnej, antygen D nie występuje.

W Polsce aż 85% ludzi jest Rh+

Znajomość grupy krwi i czynnika Rh jest niezbędna przy przetaczaniu krwi, przeszczepianiu narządów, ale również w czasie starań o ciążę i zagrażającym konflikcie serologicznym.

Procentowy udział grup krwi w naszej populacji wygląda jak poniżej:

1% AB Rh-      7% AB Rh+

2% B Rh-     15% B Rh+

6% 0 Rh-     31% 0 Rh+

6% A Rh-     32% A Rh+

Jak widzicie, jednych grup jest zdecydowanie więcej jak innych. Dlatego też banki krwi szczególnie apelują o oddawanie krwi do osób posiadających rzadkie grupy krwi jak i osób z grupą krwi 0Rh-.

Dlaczego akurat 0Rh-?

Ponieważ ta grupa krwi jest uniwersalnym dawcą. Jeśli zapotrzebowanie jest na inną grupę krwi a akurat nie ma jej w banku to wyjątkowo w sytuacjach pilnych można przetoczyć krew 0Rh-. W dobrym położeniu są również osoby z grupą krwi ABRh+ ponieważ są one tzw. uniwersalnymi biorcami, czyli w sytuacji kryzysowej, gdy ich grupa krwi nie jest dostępna można im przetoczyć każdą krew.

Zanim przejdę do zasad krwiodawstwa opowiem Wam jeszcze historię z mojego życia o dziedziczeniu krwi. Gdy urodziłam moją 2 córką, tuż po wypisie przeglądałam jeszcze w szpitalu wszystkie wyniki jej badań. Ja mam grupę 0Rh+, mój mąż BRh+, a dostaje wynik, że moja Ewunia ma grupę BRh-. Pierwsza myśl na szczęście nie była że to nie moje dziecko, ale że pomylili próbki.

Naprawdę kilka chwil zajęło mi, aż to tego medycznego pociążowego mózgu dotarło, że genetycznie rzeczywiście jest to możliwe. I mimo że wszyscy jesteśmy Rh+ (również nasi rodzice i rodzeństwo), to moja Ewunia dziedziczyła tak że ma 2 najrzadszą grupę krwi na świecie.

Kto korzysta z oddanej krwi?

Wskazań do przetoczenia krwi jest mnóstwo! Od oczywistych – typu krwotoki przy dużych uszkodzeniach ciała np. w wyniku wypadku. W zapewnieniu bezpieczeństwa w trakcie dużych operacji o których wiadomo, że powikłane są znaczną utratą krwi.

W niedokrwistościach w których, jeśli wystąpi zagrażające życiu stężenie hemoglobiny (poniżej 8,0 mg/dl). U noworodków z żółtaczką z bardzo wysokim stężeniem bilirubiny lub tych z niedokrwistością hemolityczną wskutek konfliktu serologicznego przeprowadza się tzw. transfuzję wymienną.

Gdzie można oddać krew?

Krew można oddawać tylko w wybranych placówkach, do których należą:

  • Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa,
  • Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa
  • oddziały i stacje terenowe.

W tych miejscach krew można oddać od poniedziałku do piątku.

Ponadto, często orgaznizowane są akcje pobrania krwi w tzw. krwiobusach, czyli specjalnie dostosowanych autobusach. Krwiobusy często uruchamiane są w weekendy z okazji np. różnych lokalnych pikników lub stoją przy centrach handlowych.

Jak zostać dawcą krwi?

Dawcą krwi może zostać KAŻDA osoba w wieku 18-65 lat, o ile nie ma do tego przeciwwskazań stałych lub czasowych (o przeciwwskazaniach będzie niżej). Każdy kandydat na dawcę musi wypełnić specjalną ankietę, podpisać wymagane zgody a następnie przejść badanie lekarskie.

Badanie lekarskie obejmuje wywiad, który ma za zadanie znalezienie ewentualnych przeciwwskazań do oddania krwi o których kandydat nie wie lub nie jest świadomy ze są one przeciwwskazaniami.

Następnie następuje badanie, które ma ocenić, wygląd ogólny, zachowanie, temperaturę ciała, wagę (musi być wyższa niż 50kg), tętno (miarowe 50-100/min), ciśnienie tętnicze (nie może być wyższe niż 180/100), zmiany skórne w obrębie miejsca wkłucia.

Jeśli kandydat na dawcę pomyślnie przejdzie wywiad i badanie, przystępuje się do oceny krwi czy jej parametry pozwalają na zostanie dawcą. Przed każdym pobraniem oceniane jest stężenie hemoglobiny, prawidłowe wartości to powyżej 12,5g/dl dla kobiet i 13,5g/dl dla mężczyzn.

Jeśli wyniki są prawidłowe i kandydat zostaje zakwalifikowany do oddania krwi pobiera się próbkę krwi do oznaczenia w niej przeciwciał wykrywających zakażenie wirusami HIV, HCV, HBV oraz markery zakażenia krętkiem kiły.

Pamiętaj, by zawsze w trakcie wywiadu lub wypełniania ankiety mówić prawdę. Krew jest lekiem i jak każdy lek może wywołać działania niepożądane! Do takich działań niepożądanych należą też skutki odlegle podania krwi, czyli zarażenia biorcy krwi wirusami, prionami, pierwotniakami i rzadziej bakteriami. Nawet siedząc już na fotelu i rozmyślając w trakcie pobrania przypomni Ci się jakiś fakt z Twojego życia, który może narazić biorcę Twojej krwi na zakażenie powiedz o tym, bo najważniejsze jest bezpieczeństwo biorcy.

Z pobranej jednostki krwi uzyskujemy:

  • koncentrat krwinek czerwonych,
  • koncentrat krwinek płytkowych,
  • świeżo mrożone osoczne.

Krew można również pobrać tzw. metodą aferezy, wówczas specjalne urządzenie nazywane separatorem filtruje krew dawcy izolując z niej poszczególne składniki. Można na przykład pobrać w taki sposób tylko same płytki krwi lub białe krwinki, a resztę krwi zwrócić z powrotem do dawcy.

Kto nie może zostać dawcą krwi?

Przeciwwskazania stałe

Poniższe dane pochodzą z działu „Informacje dla krwiodawców” dostępnych na stronie internetowej Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Warszawie.

Oczywiście o tym, kto zostanie lub nie zostanie dawcą krwi decyduje lekarz w Centrum Krwiodawstwa kwalifikujący do pobrania krwi. Jednak istnieją stałe przeciwwskazania, które na zawsze wykluczają z możliwości zastania dawcą krwi! Do takich przeciwwskazań należą ciężkie, aktywne lub przewlekłe choroby.  I tak niektóre z nich to:

  • choroby układu krążenia – stan po zawale serca, choroba wieńcowa, niewydolność serca, miażdżyca uogólniona, stan po udarze mózgu (w przypadku chorób układu krążenia szybka utrata 450 ml krwi mogła by spowodować zaostrzenie dolegliwości),
  • choroby układu nerwowego – padaczka, choroby psychiczne, choroba Alzheimera, Choroba Parkinsona. Do chorób układu nerwowego zaliczymy również nawracające omdlenia albo napady drgawkowe (poza drgawkami wieku dziecięcego lub sytuacją, w której co najmniej przez 3 lata po zakończeniu leczenia nie obserwuje się nawracających drgawek),
  • zaburzenia krzepnięcia, choroby krwi,
  • układu pokarmowego – marskość wątroby, stan po usunięciu żołądka,
  • układu oddechowego w tym astma oskrzelowa i przewlekła obturacyjna choroba płuc,
  • układu endokrynnego lub choroba metaboliczna- taką chorobą jest np. cukrzyca każdego typu, choroba Cushinga, choroby autoimmunologiczne tarczycy jak choroba Gravesa-Basedowa czy Choroba Hashimoto również dyskwalifikują na zawsze z możliwości zostania dawcą,
  • choroby skóry, czyli np. łuszczyca,
  • choroby nerek,
  • nowotwory złośliwe,
  • choroby zakaźne: tu przede wszystkim chodzi o wirusowe zapalenia wątroby- wirusy B i C, ale nawet żółtaczka zakaźna, czyli typu A przebyta w dzieciństwie dyskwalifikuje z możliwości bycia dawcą. Do chorób zakaźnych dyskwalifikujących należą również zakażenia wirusami HIV 1 / 2 czy  HLTV I/II oraz rozpoznana kiedykolwiek KIŁA.
  • ryzykowne zachowania seksualne, czyli częsta zmiana partnerów seksualnych, lub współżycie z osobami o których wiemy że mają wielu partnerów, również współżycie w celach zarobkowych jest kryterium dyskwalifikującym z donacji.
  • choroby wywołane przez priony, czyli gąbczaste zwyrodnienie mózgu (TSE) np. Choroba Creutzfelda-Jakoba. Może część z Was pamięta obrazy z wiadomości z lat 90-tych, gdzie pokazywano masowo zabijane krowy chorujące na gąbczaste zwyrodnienie mózgu, czyli tzw. chorobę wściekłych krów. Mimo, że od tej epidemii upłynęło już trochę czasu to nadal kryterium dyskwalifikującym z donacji jest.
  • przebywanie w okresie od 01.01.1980 r. do 31.12.1996 r. łącznie przez 6 miesięcy lub dłużej na terytorium Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Republiki Francuskiej lub Irlandii, a także przetoczenie krwi na tych obszarach po 1980 roku.
  • z donacji wyklucza też wykonany w przeszłości przeszczep rogówki (lub opony twardej) oraz leczenie preparatami uzyskanymi z ludzkich przysadek,
  • zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych, do substancji psychoaktywnych dyskwalifikujących na stałe nalezą narkotyki,
  • każdy przypadek przebycia reakcji anafilaktycznej – czyli wstrząs anafilaktyczny, który wystąpił po ugryzieniu przez np. pszczołę, lub po spożyciu orzeszków.

Przeciwwskazania czasowe

  • Ciąża – 6 miesięcy po porodzie lub po jej zakończeniu. Jednak na stronie centrum krwiodawstwa jest również adnotacja, że w sytuacji wyjątkowej, po uzyskaniu zgody lekarza można krew oddać wcześniej niż 6 miesięcy po porodzie. Po 6 miesiącu od porodu, karmienie piersią nie stanowi przeciwwskazania do oddawania krwi. Karmiąca mama musi jednak pamiętać, że po oddaniu krwi może być bardziej osłabiona.
  • Karmienie piersią – tu tak naprawdę zapisy nie są spójne, jedne wykluczają karmiące mamy z donacji, inne dopuszczają oddawanie krwi po 6 miesiącach od porodu, czyli tak naprawdę u wielu kobiet jeszcze w trakcie karmienia piersią. Karmiąca mama musi pamiętać, że po oddaniu krwi może być bardziej osłabiona, mogą też pojawić się przejściowe problemy z laktacją. Jeśli chcesz zostać dawcą a będąc w trakcie karmienia piersią ma odbyć się Twoja pierwsza donacja to lepiej poczekaj spokojnie na zakończenie karmienia. Jeśli bardzo zależy Ci na oddaniu krwi, bo na przykład ma to być krew dla bliskiej Ci osoby to po uzyskaniu zgody lekarza w Centrum Krwiodawstwa możesz taką krew oddać,
  • Okres miesiączki, krew oddajemy 3 dni po zakończeniu miesiączki,
  • Przebyte infekcje: przeziębienie, infekcja przebiegająca z gorączką, grypa, mononukleoza zakaźna, angina, opryszczka przyjmowanie antybiotyków dyskwalifikuje na okres 2 tygodni od zakończenia choroby lub leczenia.
  • Ozdrowieńcy po przebyciu COVID19 mogą oddawać krew 14 dni po zakończeniu izolacji, lub 14 dni po udokumentowaniu 2 negatywnych wyników badania na obecność RNA wirusa. Dawcy objęci kwarantanną mogą oddawać krew po okresie nie krótszym niż 14 dni od jej zakończenia.

Inne choroby mogące spowodować potencjalne zakażenie biorcy krwi i powodujące wydłużenie okresu dyskwalifikacji to: toksoplazmoza – 6 miesięcy od dnia potwierdzonego wyleczenia, gruźlica – 2 lata od potwierdzonego wyleczenia a rzeżączka – w okresie choroby i 12 miesięcy po zakończeniu leczenia.

Bardzo często powodem czasowej dyskwalifikacji są PODRÓŻE! Jeśli wracamy z obszaru, w którym występowało ryzyko zakażenia się wirusem zachodniego Nilu, Dengi czy Zika z oddaniem krwi musimy odczekać 28 dni od powrotu. Czas oddania krwi po powrocie z obszaru, w którym występuje malaria jest różny (należy szczegółowo przeanalizować przebieg i czas podróży) ale średnio należy odczekać 12 miesięcy.

  • pobyt w zakładzie karnym, dyskwalifikacja na okres przymusowego pozbawienia wolności i 6 miesięcy po zakończeniu pobytu,
  • zabiegi operacyjne, badanie endoskopowe (czyli np. gastro- i kolonoskopia), wykonanie tatuażu, przekłucie uszu, przeszczep tkanek lub komórek, akupunktura (o ile nie została wykonana przez wykwalifikowanego lekarza przy użyciu jałowych jednorazowych igieł) uniemożliwiają oddawanie krwi na okres 6 miesięcy od momentu ich wykonania.

Szczepienia również czasowo dyskwalifikują. By oddać krew po szczepieniu należy odczekać:

  • 4 tygodnie od szczepienia szczepionkami z atenuowanymi – żywymi (odra, świnka, różyczka, ospa, żółta gorączka, cholera)
  • 48 godzin od szczepienia szczepionkami z inaktywowanymi – zabitymi (grypa, dur brzuszny)
  • 48 godzin od szczepienia przeciwko WZW typu A (pod warunkiem braku ekspozycji na zakażenie)
  • 2 tygodnie od szczepienia przeciwko WZW typu B (pod warunkiem braku ekspozycji na zakażenie)
  • 3 miesiące po poddaniu się biernym uodparnianiu surowicami odzwierzęcymi (wścieklizna)
  •  48 godzin od przyjęcia anatoksyny (tężec)
  •  48 godzin od przyjęcia szczepionki przeciw wściekliźnie i kleszczowemu zapaleniu mózgu, a w przypadku ryzyka narażenia na zakażenie – dyskwalifikacja na okres 1 roku.
  • Po szczepieniu przeciwko COVID-19 następuje 48 godzinna dyskwalifikacja dla osób które przyjęły szczepionkę opartą na mRNA (Pfizer/BioNtech, Moderna) a 14 dniowa dyskwalifikacja dla szczepionek wektorowych (AstraZeneca, J&J)

Do centrum krwiodawstwa najlepiej zgłosić się w godzinach porannych, koniecznie po lekkim posiłku i wypiciu płynów (mimo, że to pobranie krwi to absolutnie nie wolno być na czczo). Trzeba zabrać ze sobą dowód tożsamości i dokumentację medyczną, jeśli mamy w wywiadzie jakieś choroby.

Na pobyt w Centrum należy zarezerwować sobie około 2-3 godzin, samo pobranie trwa krótko, ale czas upływa na rejestrację, badanie, kwalifikację itp. Po pobraniu krwi też trzeba chwile odpocząć zanim pójdziemy do domu. Za dzień, w którym oddajesz krew przysługuje Ci zwolnienie lekarskie.

Najprzyjemniejsza rzecz jest na koniec 😊 każdy krwiodawca otrzymuje w prezencie czekolady (chyba 10 sztuk, przynajmniej jak ja oddawałam krew 4 lata temu to dostałam 10 czekolad mlecznych Wedla!).

Jak często można oddawać krew?

Częstość oddawania krwi zależy od tego co było pobrane, jeśli oddajmy krew pełną to między pobraniami musimy odczekać minimum 8 tygodni, jeśli oddajmy różne składniki krwi to minimalny czas jest zmienny:

  Minimalny odstęp Maksymalnie w ciągu roku
Krew pełna 8 tygodni 6x w roku mężczyzna 4x kobieta
Krew po płytkach 4 tygodnie  
Krew po osoczu 2 tygodnie
Osocze po osoczu 2 tygodnie Maksymalnie 25 litrów osocza od 1 dawcy
Osocze po płytkach lub krwi 4 tygodnie  
Płytki po krwi 8 tygodni Płytki można oddawać do 12 razy w ciągu roku
Płytki po osoczu 4 tygodnie  

Zasłużonym honorowym dawcą krwi zostajemy już po oddaniu 5/6 litrów krwi (kobiety/mężczyźni). Zasłużonemu dawcy krwi przysługują różne dodatkowe przywileje:

  • korzystanie ze świadczeń zdrowotnych poza kolejnością,
  • tańsze lub bezpłatne bilety w komunikacji miejskiej,
  • bezpłatne preparaty żelaza, kwasu foliowego, witaminy.

Mam nadzieję, że choć trochę zachęciłam Cię do zostania dawcą krwi! Oddawanie krwi jest bezpieczne! Jeśli jesteś osobą zdrową i chcesz pomóc drugiemu człowiekowi – nie wahaj się ani chwili.

Opracowane na podstawie:

  1. Materiały udostępnione na stronie internetowej Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Warszawie www.rckik-warszawa.com.pl
  2. Interna Szczeklika 2018
  3.  Dz.U. 2019 poz. 1222 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 czerwca 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o publicznej służbie krwi nowy akt prawny
  4. Dz.U. 2017 poz. 1741 Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 września 2017 r. w sprawie warunków pobierania krwi od kandydatów na dawców krwi i dawców krwi.
What’s your Reaction?
+1
3
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *