Jodek potasu – kiedy i kto może go zażywać?

Kiedy ten temat pojawił się na naszym koncie na Instagramie, w wiadomościach zadawaliście setki pytań. Sytuacja za naszą wschodnią granicą rzeczywiście jest niepewna i macie prawo do tych wątpliwości. Z uwagi na zagrożenie wynikające ze skażenia radioaktywnego spowodowanego awarią elektrowni atomowej do wszystkich samorządów na terenie Polski zostały profilaktycznie przekazane tabletki zawierające jodek potasu. Jednak zanim wpadniecie w panikę przeczytajcie poniższy artykuł.

W przypadku zagrożenia skażenia jodem promieniotwórczym, jodek potasu chroni tarczycę przed rozwojem raka.

Uwaga! Jodek jest lekiem, przyjęty niewłaściwie, przy braku wskazań, w nieodpowiedniej dawce może być szkodliwy i powodować problemy zdrowotne. 

Jak działa jodek potasu?

Tarczyca wchłania jod. Jod dostaje się do organizmu przez przewód pokarmowy, z pokarmem, wodą, może być też wchłaniany przez skórę i przez płuca. Żeby tarczyca nie wchłonęła radioaktywnego jodu, trzeba jej podać dużą dawkę jodu stabilnego czyli zdrowego tak, aby się nasyciła i nie miała szansy wchłonąć jodu radioaktywnego.

Tym sposobem blokujemy tzw. jodochwytność tarczycy, co istotnie ogranicza możliwość kumulacji w niej jodu promieniotwórczego.

Takie działanie ma sens 24 godziny przed spodziewanym początkiem narażenia i 2-8 godzin po nim. Czas ten nie jest równoznaczny z np. wybuchem w elektrowni atomowej. Trzeba wziąć pod uwagę odległość od miejsca wybuchu, siłę wiatru i wielkość samego wybuchu. 

Po 24 godzinach po ekspozycji jodu nie należy już podawać, ponieważ nie przyniesie on korzyści a wręcz spowoduje szkody, ponieważ wydłuży okres półtrwania radioaktywnego jodu, który już nagromadził się w tarczycy. 

Płyn Lugola

Po wybuchu w Czarnobylu stosowano płyn Lugola. Jest to jod w jodku potasu w postaci płynnej. Jest to mniej wygodna forma podaży jodu, gdyż:

• płyn szybko traci ważność do spożycia,
• trudniej wyliczyć dawkę,
• płyn Lugola stosuje się zewnętrznie.

Obecnie jodek potasu występuje w tabletkach, i takie tabletki są rozdysponowane do samorządów. 

„W czasach Czarnobyla” mieliśmy trochę inne tarczyce. Tarczyce Polaków często cierpiały z powodu niedoboru jodu, dlatego ryzyko skażenia takich łaknących jodu tarczyc było dużo większe. Od 1997 roku jest obowiązek jodowania soli. Dzięki temu rzadziej spotyka się niedobory jodu, w praktyce widujemy je niezwykle rzadko, a co warto też dodać i nasze tarczyce są mniej jodochwytne. 

Podawanie jodku potasu dzieciom

Najważniejsze jest podanie jodku potasu dzieciom, to ich tarczyce są najbardziej narażone na działanie radioaktywnego jodu i to ich tarczyce, jeśli wchłoną taki jod, są najbardziej narażone na rozwinięcie nowotworu tarczycy w przyszłości.

Im młodsza osoba jest poddana ekspozycji na jod promieniotwórczy tym większe ryzyko rozwoju raka tarczycy w przyszłości. 

Kto może przyjmować jodek potasu?

Podanie jodu przynosi korzyść do 40. roku życia. Nie jest zalecane podawanie tabletek z jodem po 40. roku życia. Po 60. roku życia tabletek z jodem nie należy podawać, bo nie przyniosą one żadnych korzyści a wręcz mogą zaszkodzić.

Ryzyko rozwoju raka tarczycy jest największe, jeśli do napromieniowania doszło w dzieciństwie! Dlaczego u starszych osób nie? Choć zabrzmi to dość brutalnie, osoba 60-letnia i starsza nim rozwinie się u niej nowotwór tarczycy, to szybciej umrze z innego powodu – na serce, z powodu udaru czy innego nowotworu. 

Jodek potasu profilaktycznie?

Nie wolno profilaktycznie pić też płynu Lugola! Płyn Lugola stosuje się głównie zewnętrznie, np. do dezynfekcji ran, ewentualnie do pędzlowania gardła. Picie płynu Lugola grozi po prostu zaburzeniami pracy tarczycy. 

Dawkowanie jodku potasu

Tabletka, która zabezpiecza tarczycę zawiera 65 miligramów jodku potasu, co odpowiada 50 mg jodu.

Dawkowanie:

• noworodek – 12,5 mg (1/4 tabletki),
• 1 miesiąc życia – 3 rok życia – 25 mg (1/2 tabletki),
• 3-12 rok życia – 50 mg (1 tabletka), 
• po 12. roku życia i dorośli – 100 mg (2 tabletki),
• kobiety w ciąży i karmiące piersią – 100 mg (2 tabletki i to bez względu na wiek kobiety, 45-latka w ciąży też musi przyjąć dawkę).

Dawka przenikająca do mleka jest niewystarczająca, dlatego dziecko karmione piersią powinno otrzymać lek w dawce zależnej od wieku. 

Tabletki można rozgryźć, rozkruszyć, rozpuścić w wodzie, w soku, zmieszać z mlekiem itp. 

Wyjątkiem są tu noworodki, kobiety w ciąży i karmiące piersią – te osoby powinny otrzymać tylko jedną dawkę, by nie spowodować działań niepożądanych.

Działania niepożądane 

Działania niepożądane jodku potasu:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe,
• osutka,
• przejściowa niedoczynność lub nadczynność tarczycy,
• reakcje alergiczne.

Kto nie powinien przyjąć jodku potasu?

Jodku potasu nie powinny przyjmować osoby:

• z nadczynnością tarczycy,
• ze stwierdzoną nadwrażliwością na jod,
• z zaburzeniami w obrębie naczyń krwionośnych, tzw. zapalenie naczyń z hipokomplementemią,
• z niektórymi chorobami autoimmunologicznymi, w których przebiegu występuje świąd i pęcherze na skórze (opryszczkowate zapalenie skóry Duhringa).

Dodatkowo niektóre osoby powinny zachować szczególne środki ostrożności przed przyjęciem jodku, a jeśli to możliwe, skonsultować się z lekarzem.

Dotyczy to osób z:

• nieleczoną chorobą autoimmunologiczną tarczycy,
• zaburzeniami funkcji nerek,
• zaburzenia czynności nadnerczy,
• stosujące leki hamujące czynność tarczycy, moczopędne, oszczędzające potas cz zawierające substancje czynne, takie jak: kaptopryl, enalapryl czy chinidynę.

Czas skażenia radioaktywnego

W razie skażenia radioaktywnego bardzo ważne jest przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach. Nie należy wietrzyć mieszkania, trzeba zabezpieczyć okna i drzwi tak, by powietrze z zewnątrz nie dostawało się do środka.

Chmura radioaktywna zawiera wiele innych szkodliwych i rakotwórczych pierwiastków. Przed negatywnym działaniem radioaktywnego jodu jesteśmy w stanie się obronić, niestety przed innymi pierwiastkami już nie. 

Źródła:

• World Health Organization: Iodine thyroid blocking: guidelines for use in planning and responding to radiological and nuclear emergencies. 2017. www.who.int/ionizing_radiation/ pub_meet/iodine-thyroid-blocking/en/ (update 07.03.2022);
• Lewiński A., Płaczkiewicz-Jankowska E.: Zasady profilaktycznego blokowania jodochwytności tarczycy w przypadku zdarzeń radiacyjnych z uwolnieniem jodu promieniotwórczego. Omówienie wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia. Med. Prakt., 2022; 4: 72–79.