Leczenie zaparć – sposoby niefarmakologiczne i farmakologiczne

Przewlekle zaparcia należą do najczęstszych schorzeń przewodu pokarmowego, na które choruje około 14% populacji na świecie. Z tego większość, bo aż 90% ma zaparcia czynnościowe, czyli niezwiązane z żadną groźną chorobą przewodu pokarmowego, a wynikająca ze złej diety, braku ruchu, czynników emocjonalnych. W tym przypadku leczenie należy rozpocząć od modyfikacji stylu życia i zmiany diety.

Zaparcia mogę być też wtórne do innych chorób (na przykład nowotworów, chorób neurologicznych, chorób tarczycy) lub stosowanych leków. W tym przypadku należy leczyć chorobę podstawową, odstawić lek powodujący zaparcie, by uzyskać ustąpienie dolegliwości. 

Leczenie zaparć niefarmakologiczne

Kluczowy jest błonnik! Błonnik to włókno pokarmowe, które nie ulega trawieniu za to świetnie usprawnia prace jelit, wypływa na regularne wypróżnienia.

Błonnik

Codzienna dieta, jeśli nie zawiera warzyw i owoców, ziaren czy pestek niestety jest dość uboga w błonnik. By zapobiegać zaparciom, w diecie powinno być około 20-30 gramów błonnika. Taka ilość znajduje się w około 0,5 kg warzyw i owoców. Czy tyle zjadamy? Niestety rzadko.

Zazwyczaj pacjenci chcąc zwiększyć ilość błonnika w diecie jako pierwsze kupują otręby, te często dodają w nadmiernych ilościach, a to może powodować wzdęcia, gazy lub dyskomfort w brzuchu, szczególnie w pierwszych tygodniach diety.

Dlatego też obecnie odchodzi się od stosowania dużej ilości otrąb, które zawierają błonnik nierozpuszczalny a zaleca się stosowanie błonnika rozpuszczalnego, który nie powoduje nasilonych objawów brzusznych, i z uwagi na swoje zdolności do wytwarzania śluzów poprawia konsystencje stolca i pozytywnie działa na bakterie jelitowe.

Błonnik rozpuszczalny znajdziecie w siemieniu lnianym, nasionach babki płesznika, orzechach, płatkach owsianych, owocach, warzywach, suszonych morelach, śliwkach (wiec babciny sposób na zaparcia z namoczonymi śliwkami ma sens!).

Warto ilość błonnika w diecie zwiększać stopniowo w ciągu kilku tygodni tak, by jelita mogły się przyzwyczaić. Trzeba pamiętać o wypijaniu większej ilości płynów, ponieważ w początkowej fazie błonnik może spowodować nasilenie zaparć. 

Płyny

W czasie zwiększania ilości zjadanego błonnik należy koniecznie wypijać więcej płynów! Staraj się pić co najmniej 2 a najlepiej 3 litry płynów dziennie. Unikaj napojów alkoholowych, ponieważ działają odwadniająco.

Wypijane płyny może nie wpłyną bezpośrednio na konsystencję stolca, bo jak już wiecie, ściana jelita ma wyjątkowe zdolności do zwrotnego wchłaniania wody, ale w połaczeniu ze zwiększona ilością błonnika, który tę wodę może zatrzymać, może idealnie zmiękczyć stolec.

Wysiłek fizyczny

Aktywność fizyczna pobudza jelita do pracy! Dlatego zaparcia są bardziej nasilone u osób prowadzących siedzący tryb życia i unikających ruchu. Umiarkowany codzienny wysiłek fizyczny poprawia konsystencję stolca, zmniejsza wzdęcia, a przede wszystkim wpływa na samopoczucie.

Trening wypróżnień

Bardzo ważne jest nauczenie się prawidłowych nawyków wypróżnień. Codziennie rano, po śniadaniu należy poświęcić 15-20 minut na spokojne posiedzenie na toalecie i próbę wypróżnienia bez nasilonego parcia. Warto też przyjąć prawidłową pozycję tzw. kuczną, w tym celu należy pod nogi podstawić stołeczek tak, by kolana były powyżej bioder na udach.

Leczenie zaparć farmakologiczne

Leki powinny być dobierane indywidualnie i dostosowane do rodzaju zaburzeń. Niestety większość preparatów stosowanych w zaparciach to środki przeczyszczające, które każdy z nas może kupić w aptece bez recepty.

Jednak pamiętajcie, że najważniejszy jest rozsądek w stosowaniu tych preparatów. I niestety nadużywanie ich i nieumiejętne stosowanie – często prowadzi do nasilenia zaparć.

W wyniku długotrwałego stosowania może dochodzić do „przyzwyczajenia” jelita, wskutek czego naturalne procesy prowadzące do defekacji ustają i wypróżnienie bez leków przestaje być możliwe.

• Leki osmotyczne – makrogole (glikol propylenowy), laktuloza, czopki glicerolowe.
• Leki pobudzające – bisakodyl, antranoidy (senes, kora kruszyny).
• Leki zmiękczające masy kałowe – dekuzynian sodowy, parafina płynna.
• Leki zwiększając objętość stolca – nasiona babki płesznika.

Obecnie preferowaną grupą leków przeciwzapraciowych są makrogole. Charakteryzują się dużą skutecznością i największym profilem bezpieczeństwa. Powodują napływanie wody do jelita, dzięki czemu dochodzi do upłynnienia bądź rozluźnienia mas kałowych. 

Grupą preparatów źle ocenianą, a niestety najczęściej wybieraną przez pacjentów, stanowią środki o działaniu pobudzającym/drażniącym, czyli antranoidy. Należą do nich między innymi: senes, kora kruszyny, rzewień. Ponieważ są to środki pochodzenia roślinnego, pacjenci postrzegają je jako bezpieczne i nieszkodliwe. Niestety są w błędzie, bo o ile okazjonalne stosowanie takiego preparatu nie zaszkodzi, tak nadużywanie powoduje uszkodzenie zakończeń nerwowych w jelicie, zanik reakcji na bodziec wypróżniania i nasilenie zaparć.

Odrębne leczenie stosuje się w dyssynergi dna miednicy – czyli rodzaju zaburzeń wyróżniania, w którym upośledzona jest kurczliwość mięśni, zwieracz odbytu. Zamiast się rozluźniać jest nadmiernie skurczony, a mięśnie wypychające masy kałowe z odbytnicy zamiast skurczone to są rozluźnione. Ten rodzaj zaburzeń możecie u siebie podejrzewać, jeśli oddając stolec musicie się wspomagać ręcznym uciskaniem krocza/pochwy, by pomóc mu wyjść.

W dyssynergi duża ilość mas kałowych napierająca na odbytnicę jest przeciwwskazniem do zwiększania ilości błonnika w diecie. Ponadto nie należy używać leków zwiększających objętość stolca lub pobudzających. W dyssynergi dna miednicy stosuję się leki osmotyczne i okresowo wlewki doodbytnicze, by oczyścić odbytnice z zalegających mas kałowych. 

Probiotyki – czyli preparaty zawierające bakterie i/lub drożdże wpływające na florę fizjologiczną przewodu pokarmowego. Mimo że w badaniach naukowych brak jednoznacznych dowodów na skuteczność w przewlekłych zaparciach czynnościowych, to poprawiają aktywność motoryczną jelita i zmniejszają pH stolca, więc można je stosować wspomagająco.

Prukalotyd to nowy lek, agonista receptora 5-HT4, nasila wydzielanie jelitowe, pobudza perystaltykę, nasila pasaż jelitowy. Lek ten należy do grupy tzw. prokinetyków. Prukalopryd jest zalecany, jako opcja w leczeniu przewlekłych zaparć u osób, u których leczenie co najmniej dwoma środkami przeczyszczającymi z różnych grup, w najwyższych tolerowanych zalecanych dawkach przez co najmniej sześć miesięcy, nie przyniosło poprawy.

Inny zarejestrowany w Polsce prokinetyk to itopryd. Itopryd jest stosowany przede wszystkim w dyspepsji czynnościowej i chorobie refluksowej przełyku, przyśpiesza opróżnianie żołądka. W zaparciach wykorzystywane jest jego działanie pobudzające perystaltykę w okrężnicy przez co skraca się pasaż jelitowy. 

Przeczytaj o objawach i przyczynach zaparć.

Źródła:

• Markland AD, Palsson O, Goode PS, Burgio KL, Busby-Whitehead J, Whitehead WE. Association of low dietary intake of fiber and liquids with constipation: evidence from the National Health and Nutrition Examination Survey. Am J Gastroenterol. 2013;108(5):796-803. doi:10.1038/ajg.2013.73;

• Heaton KW, Radvan J, Cripps H, Mountford RA, Braddon FE, Hughes AO. Defecation frequency and timing, and stool form in the general population: a prospective study. Gut. 1992;33(6):818-824. doi:10.1136/gut.33.6.818;

• Ford AC, Moayyedi P, Chey WD, et al. American College of Gastroenterology Monograph on Management of Irritable Bowel Syndrome. Am J Gastroenterol. 2018;113(Suppl 2):1-18. doi:10.1038/s41395-018-0084-x;

• Rao SS, Bharucha AE, Chiarioni G, et al. Functional Anorectal Disorders [published online ahead of print, 2016 Mar 25]. Gastroenterology. 2016;S0016-5085(16)00175-X 10.1053/j.gastro.2016.02.009. doi:10.1053/j.gastro.2016.02.009;

• Wald A. Constipation: Advances in Diagnosis and Treatment. JAMA. 2016;315(2):185-191. doi:10.1001/jama.2015.16994;

• Interna Szczeklika 2021, Medycyna Praktyczna.