Dlaczego tak trudno oddycha się w ciąży?

Ciąża wiele zmienia w życiu i w ciele kobiety. Oczywiście zdawałam sobie z tego sprawę i zachodząc w ciążę byłam gotowa na nadchodzące zmiany. Pracując jako fizjoterapeuta i trener oddechu znałam wszystkie podstawy teoretyczne procesów fizjologicznych oraz możliwości treningowych, na które mogłam sobie pozwolić podczas każdego z trymestrów. Jednak rzeczywistość okazała się zaskakująca już od pierwszych tygodni mojej ciąży.

Okazało się, że nawet dla kogoś tak wytrenowanego oddechowo jak ja, pojawienie się w brzuchu rozwijającego się dziecka może utrudnić mówienie, chodzenie i wspinaczkę po schodach już w pierwszym trymestrze ciąży.

Prowadząc terapię moich pacjentów oraz podczas szkoleń, kiedy to byłam przyzwyczajona do ciągłego mówienia, zaczynałam się szybko zapowietrzać i z trudem łapałam oddech. Trochę byłam zaskoczona, że takie zaburzenia pojawiają się w ciąży tak szybko. Raczej spodziewałam się tego w późniejszym okresie ciąży, gdy brzuch i dziecko swoją objętością zaczynają przeszkadzać w pracy przeponie.

Zgłębiając temat dysfunkcji oddychania dowiedziałam się, że problemy z oddechem może mieć nawet 70% kobiet będących w ciąży. Kobiety skarżą się najczęściej na duszność i spłycenie oddechu. Mimo iż zaburzenia te występują stosunkowo często, wskazanie jednej przyczyny ich występowania nie jest proste, jak również każda kobieta może reagować na zachodzące zmiany inaczej oraz w innym czasie.

Oddychanie jest bardzo złożonym procesem, na którego regulację wypływa wiele czynników i układów. A jak wiemy, ciąża wprowadza wiele zamieszania w całym organizmie kobiety. Z tych samych powodów wydaje się więc bardzo ważne, by w ciąży regularnie trenować oddychanie, żeby poprawić swoje samopoczucie i codzienne funkcjonowanie oraz, co najważniejsze, usprawnić przebieg porodu.

Jakie są przyczyny zaburzeń oddychania w ciąży?

Najogólniej mówiąc, głównymi przyczynami zaburzeń oddychania w ciąży są zachodzące w ciele zmiany hormonalne, zwiększone obciążenie serca oraz zmiany mechaniczne związane z rosnącą macicą. Jednak by dokładnie omówić te aspekty, przyjrzyjmy się poszczególnym trymestrom ciąży.

I trymestr

W tym czasie zarodek jest jeszcze za mały, by bezpośrednio wpływać na sposób oddychania.

Macica rośnie w tym czasie bardzo powoli, więc nie wpływa tak istotnie na pracę przepony, czyli głównego mięśnia oddechowego.  Za to już od pierwszych tygodni ciąży rośnie poziom hormonów: progesteronu, estrogenu i prostaglandyn. Najbardziej istotny wpływ na oddychanie ma progesteron – hormon, który odpowiada za rozwijanie i utrzymywanie ciąży.

Progesteron jest również stymulatorem centralnego ośrodka oddechowego. Ośrodek oddechowy jest odpowiedzialny za napęd naszego oddechu, działa jak silnik, który wyzwala oddechy. Progesteron zwiększa jego wrażliwość na poziom dwutlenku węgla, który nasz organizm chce usuwać, gdy jest go w nadmiarze. To może być przyczyną szybszego oddechu, a nawet hiperwentylacji.

Ponadto już od początku ciąży zwiększa się objętość krwi, przez co serce pracuje ciężej. Zwiększa się tętno oraz tzw. objętość wyrzutowa serca (ilość krwi tłoczona przez serce podczas jednego skurczu). Teraz nasze serce bije nie tylko dla nas, ale i dla rosnącego (z ogromną prędkością) dziecka. Układ oddechowy i płuca muszą całą „nową” ilość krwi utlenować i dostarczyć do wszystkich narządów oraz macicy. Jest to kolejny czynnik przyspieszający oddech.

Dlatego już w pierwszym trymestrze ciąży możemy odczuwać trudności z mówieniem i łapaniem powietrza, a także szybciej się męczyć. Żeby temu przeciwdziałać, warto zacząć delikatne ćwiczenia oddechowe już od początku ciąży (tutaj warto skonsultować się z lekarzem prowadzącym i fizjoterapeutą). W pierwszym trymestrze powinniśmy się głównie skupiać na uspokojeniu i kontrolowaniu oddechu.

II trymestr

W drugim trymestrze ciąży do zaburzeń oddychania wynikających ze zmian hormonalnych i kardiologicznych zaczynają dołączać zaburzenia mechaniczne.

Macica i dziecko są coraz większe, przez co zaczynają zajmować więcej miejsca w jamie brzusznej. Zmiana ta utrudnia mechanikę oddychania. Skurcz przepony związany z jej obniżeniem wyzwala wdech, co powoduje zassanie powietrza do płuc. Podczas ciąży rosnąca macica przesuwa narządy wewnętrzne w kierunku przepony i płuc. Zmniejsza to funkcjonalną objętość płuc oraz możliwości ruchowe przepony.

Teraz przepona nie ma miejsca, by się obniżyć i efektywnie zasysać powietrze, a dodatkowo płuca korzystają z mniejszej ilości powietrza. Przekierowuje to tor oddechowy kobiety w ciąży na tzw. tor piersiowy. Kobieta zaczyna oddychać używając górnej części klatki piersiowej i mięśni szyi. Może nawet podczas oddychania unosić ramiona. Łatwo sobie wyobrazić, że taki oddech będzie bardziej męczący, a nawet powodujący napięcie barków i karku.

Z punktu widzenia oddychania, bardziej korzystny jest oddech tzw. torem dolnożebrowym, angażującym właśnie przeponę. Oddychanie tym torem jest szczególnie przydatne podczas porodu, ponieważ pozwala na generowanie większej siły wypierającej dziecko z macicy.

Niestety, w trakcie trwania ciąży oddychanie „przeponą” jest utrudnione, więc organizm musi znaleźć inne rozwiązania. Co ciekawe u kobiet spotyka się inną budowę klatki piersiowej niż u mężczyzn, prawdopodobnie po to, by utrzymać względnie dobry poziom oddychania podczas ciąży. Klatka piersiowa kobiety pozwala na swobodniejsze oddychanie torem piersiowym, gdy brzuch nie może się dobrze poruszać z powodu rozwijającej ciąży.

Elastyczność klatki piersiowej pozwala na dostosowanie ustawienia żeber i ruchów oddechowych do zmieniającego się ciała. Dlatego tak naprawdę kobieta może bardzo dobrze się zaadaptować oddechowo do ciąży,  mimo iż wzorzec oddechowy się zmienia powodując trudności w codziennym życiu.

Dodatkowym utrudnieniem oddychania jest rozciągnięcie mięśni brzucha. Aktywność mięśni brzucha jest niezbędna do tego, by oddech był efektywny. Mięśnie brzucha wspierają pracę przepony oraz ruch żeber na zewnątrz, zwiększający przestrzeń dla płuc podczas wdechu. Rozciągnięcie mięśni brzucha osłabia je i zaburza powyższą współpracę. Upośledza to także stabilizację miednicy, co może przyczyniać się do pojawienia bólów kręgosłupa. Co istotne, efektywnie pracujące mięśnie brzucha są potrzebne podczas parcia w trakcie porodu.

Z tego powodu zaleca się trenowanie oddechu torem dolnożebrowym/przeponowym już od początku ciąży (o ile nie ma przeciwskazań do podejmowania aktywności fizycznej w ciąży). Pozwoli to na utrzymanie funkcji brzucha, efektywniejszej objętości płuc oraz lepsze dotlenienie organizmu. Tym samym bardzo ważne jest nieograniczanie podejmowania aktywności fizycznej, o ile ciąża jest zdrowa i lekarz nie zaleci inaczej. Nasz organizm potrafi wytworzyć odpowiednie kompensacje, które mogą pozwolić nawet na uprawianie sportów podczas ciąży. Dobra kondycja na poród na pewno się przyda.

III trymestr

Podczas trzeciego trymestru ciąży niektóre kobiety mogą odczuć poprawę pod względem trudności z oddechem. Wszystko zależy od tego, jak ułożone jest dziecko w macicy. Pod koniec ciąży zaczyna przesuwać się niżej, w kierunku miednicy, przez co może w mniejszym stopniu naciskać na przeponę.

Dodatkowo w drugiej połowie ciąży, drogi oddechowe zaczynają się rozszerzać z powodu działania hormonów, które działają rozkurczająco i rozluźniająco na drzewo oskrzelowe oraz mięśnie gładkie. Dzięki temu przepływ powietrza w płucach jest większy.

Z drugiej strony, jeżeli dziecko jest względnie duże, a w trzecim trymestrze również coraz szybciej rośnie i przybiera na wadze, może jeszcze bardziej przeszkadzać w oddychaniu. Czasami może nawet dawać silne kopniaki w przeponę (co może skutecznie spowodować na dłuższą chwilę bezdech). Nie bez znaczenia jest też stres i niepokój związany ze zbliżającym się porodem oraz dużą życiową zmianą, jaką jest pojawienie się nowego członka rodziny. Czynniki psychologiczne w dużej mierze wpływają na prędkość, głębokość i mechanikę naszego oddechu.

W trzecim trymestrze powinnyśmy się skupić na relaksacji: psychicznej i fizycznej. W dalszym ciągu należy trenować oddychanie torem przeponowym, ale dodatkowo należy stosować ćwiczenia wyciszające i uspokajające, a nawet medytację. Dobrym pomysłem są również ćwiczenia uczące relaksacji mięśni brzucha oraz mięśni dna miednicy. W tym celu najlepiej jest przygotowywać się do porodu z położną lub fizjoterapeutką. Tym bardziej, że po porodzie oddychanie wcale magicznie na stanie się łatwiejsze. Warto więc świadomie się do tego przygotować.

Kiedy skonsultować się z lekarzem?

Problemy z oddychaniem w ciąży są częstym zjawiskiem i potrafią utrudniać życie, ale kobiece ciało potrafi się wspaniale zaadaptować do zachodzących zmian, szczególnie gdy mu w tym pomożemy odpowiednim przygotowaniem. Niektóre dysfunkcje oddychania mogą jednak świadczyć o poważniejszych problemach, które wymagają konsultacji lekarskiej.

Do lekarza udaj się koniecznie, gdy zauważysz:

• bardzo wysokie tętno lub uczucie kołatania serca,
• zawroty głowy,
• wahania ciśnienia,
• ból podczas oddychania,
• narastającą, niemijającą przez długi czas duszność,
• świszczący oddech,
• uciążliwy kaszel,
• sinienie ust lub palców,
• zaostrzenie astmy (jeżeli na nią chorujesz).

Powyższe oraz wszelkie inne niepokojące objawy zawsze niezwłocznie zgłaszaj lekarzowi, ponieważ mogą one wymagać dalszej diagnostyki oraz specjalistycznego leczenia.

Wiem, że wszystkie te mechanizmy mogą wydawać się zawiłe. Dla mnie to jednak kolejne potwierdzenie tego, że kobiece ciało jest niesamowite, a my kobiety mamy w sobie ogromną moc i siłę, która pozwala tworzyć nowe życie. Nawet gdy oddychanie w ciąży nie jest łatwe.

Na szczęście są metody i techniki, które mogą je ułatwić przez okres całych 9. intensywnych miesięcy. Pamiętaj o tym i dbaj o siebie każdego dnia. Tym bardziej, że zadyszka może skutecznie utrudnić życie nawet najbardziej aktywnej mamie. Wiem coś o tym – pozdrawiam z 37. tygodnia ciąży.

Autor artykułu: Sandra Osipiuk – Fizjoterapeutka i trenerka oddechu. Specjalizuje się w odbudowie posturalnej i reedukacji oddechowej. Pracuje z dorosłymi i dziećmi z problemami oddechowymi i wadami postawy. Autorka strony sofizjo.pl, prowadzi konto na IG @sandra_osipiuk