Morsowanie – zalety i wady, czyli wpływ morsowania na zdrowie

Morsowanie polega na krótkotrwałym zanurzeniu lub kąpieli w zimnej wodzie – w jeziorze, morzu, rzece czy basenie. Na świecie bardziej upowszechniła się nazwa winter swimming albo cold water swimming. Polskie morsowanie pochodzi zapewne od angielskiego ice-bears, ale jeśli jesteście zainteresowani pracami naukowymi o morsowaniu, to szukajcie pod winter/cold swimming.

Kąpiele w zimnej wodzie praktykowane są od setek lat. Zalecał je sam Hipokrates, a po dziś dzień wierni kościoła prawosławnego obchodzą święto Objawienia Pańskiego, zanurzając się w lodowatej wodzie, by uczcić chrzest Jezusa w Jordanie. Od kilku lat pływanie w lodowatej wodzie jest też oficjalną dyscypliną sportową. 

Jaka to zimna woda?

Za zimną uznaje się wodę poniżej 15°C, w morsowaniu za zimną wodę uznaję się przedział 12 – 8°C, a za lodowatą poniżej 4°C. Za temperaturę wody neutralną dla organizmu uznaje się ~ 35°C. 

Zalety morsowania

Jakie są skutki zdrowotne morsowania?

Wpływ na układ sercowo-naczyniowy:

• obniżenie ciśnienia tętniczego,
• zwolnienie tętna,
• obniżenie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych np. lipidów i ciśnienia tętniczego.

Znaczenie dla układu hormonalnego:

• wzrost wrażliwości na insulinę,
• spadek trójglicerydów,
• wzrost kortyzolu,
• spadek noradrenaliny,
• ochrona przed szkodliwym działaniem wolnych rodników (wpływ antyoksydacyjny).

Wpływ na psychikę:

• działanie antydepresyjne,
• zwiększenie odporności na stres,
• poprawa pamięci.

Układ odpornościowy:

• poprawa odporności, 
• zwiększenie leukocytów,
• zwiększenie monocytów,
• efekt antyoksydacyjny,
• poprawa wydolności fizycznej.

Tyle plusów, czy są jakieś minusy?

Minusy morsowania

Minusy niestety są i to szczególnie dla osób z chorobami serca! Pływanie w zimnej wodzie wymaga przygotowania, aklimatyzacji. Każde zanurzenie w zimnej wodzie powinno odbywać się pod nadzorem. Do zimnej wody nie wchodzimy sami, zawsze wchodzimy w towarzystwie doświadczonej osoby, która w porę zauważy, że dzieje się coś złego. 

A co złego może się wydarzyć? Mechanizmy obronne organizmu przed zimnem polegające na skurczu naczyń i centralizacji krążenia są dużym obciążeniem dla serca. Zwiększa to ryzyko wystąpienia groźnych arytmii.

Niebezpieczne arytmie mogą wystąpić u osób:

• z wrodzonym zespołem długiego QT,
• z kanałopatiami (np. zespół Brugadów),
• przyjmujących leki mogące wydłużyć odstęp QT,
• z chorobą niedokrwienną serca,
• z kardiomiopatią przerostową,
• z arytmogenną kardiomiopatią prawej komory.

Spytacie skąd wiadomo, że jest się chorym? Niestety część tych chorób rozpoznawana jest przypadkiem w podstawowych badaniach, czyli zwykłym badaniu EKG czy w badaniu echokardiograficznym.

QT w EKG

Uwagę powinien zwrócić szczególnie zespół długiego odstępu QT (wrodzony lub nabyty, a związany z komorowymi zaburzeniami rytmu serca). Leki wydłużające odstęp QT, czyli odstęp pomiędzy załamkiem Q a końcem załamka T w EKG to nie jakieś specjalistyczne substancje tylko np. antybiotyki z grupy makrolidów, leki antyhistaminowe na alergię czy niektóre leki psychiatryczne.

Inne choroby serca i ryzyko

Osoby z nadciśnieniem tętniczym, o ile jest ono prawidłowo kontrolowane, nie mają prawdopodobnie większego ryzyka związanego z morsowaniem niż osoby z prawidłowym ciśnieniem. 

Zagrożone są osoby z chorobą niedokrwienną serca – choroba niedokrwienna związana jest z zatkaniem naczyń wieńcowych przez blaszki miażdżycowe. Zwana jest też chorobą wieńcową, i kojarzycie ją z występowaniem zawałów serca.

Zanurzenie w zimnej wodzie w pierwszym odruchu powoduje:

• przyspieszenie czynności serca;
• skurcz naczyń krwionośnych i związany z tym wzrost ciśnienia – zwężenie naczyń krwionośnych jest dużym obciążeniem dla układu krążenia;
• przyspieszenie oddechu i jego spłycenie – takie oddychanie prowadzi do hiperkapnii czyli zwiększenia ilości dwutlenku węgla, co może spowodować skurcz naczyń wieńcowych;
• zwiększenie obciążenia dla całego serca.

Wszystkie te czynniki mogą pogłębić niedokrwienie, mogą spowodować wystąpienie dolegliwości bólowych w klatce piersiowej, skurcz naczyń wieńcowych serca, mogą sprzyjać wystąpieniu arytmii. 

Niebezpieczne arytmie mogą wystąpić też u osób zdrowych, które morsują bez odpowiedniego przygotowania – nie aklimatyzują się, przebywają długo w lodowatej wodzie bez wcześniejszych treningów itp.

Kto nie powinien morsować?

Zanurzenie w zimnej wodzie jest dużym obciążeniem dla układu krążenia, dlatego z tej aktywności nie powinny korzystać osoby:

• ze stwierdzoną wadą zastawkową np. zwężeniem zastawki aortalnej czy mitralnej,
• ze stwierdzoną choroba wieńcową, przebytym zawałem serca,
• źle kontrolowanym nadciśnieniem tętniczym,
• z wrodzonymi kanałopatiami i zespołem długiego QT,
• z zaburzeniami rytmu serca,
• z padaczką.

Morsowanie a ciąża

Ciąża nie stanowi bezwzględnego przeciwwskazania, jednak należy zachować szczególną ostrożność i raczej nie zaczynać przygody z morsowaniem w ciąży. Przyśpieszenie czynności serca, hiperwentylacja, czy wzrost ciśnienia tętniczego może mieć negatywny wpływ na ciążę.

Dodatkowo mechanizmy termoregulacji w ciąży są zmienione, stąd zwiększone jest ryzyko rozwoju hipotermii. Dlatego zimne kąpiele należy rozważyć u kobiet regularnie morsujących przed ciążą i chcących korzystać z tego rodzaju rekreacji również w ciąży. Jednak każdorazowe morsowanie należy skonsultować się ze swoim lekarzem prowadzącym. 

Źródła:

Knechtle B, Waśkiewicz Z, Sousa CV, Hill L, Nikolaidis PT. Cold Water Swimming-Benefits and Risks: A Narrative Review. Int J Environ Res Public Health. 2020 Dec 2;17(23):8984. doi: 10.3390/ijerph17238984. PMID: 33276648; PMCID: PMC7730683.