Przyjmowanie leków – czy na pewno robisz to poprawnie?

„Przed użyciem zapoznaj się z treścią ulotki dołączonej do opakowania lub skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż każdy lek niewłaściwie stosowany zagraża Twojemu życiu lub zdrowiu” – chyba każdy zna tę formułkę, jest ona nieodłącznym elementem każdej reklamy produktów leczniczych. Dlatego dziś, ja jako lekarz chciałabym przybliżyć Wam bardzo obszerny temat, jakim jest właściwe dawkowanie leków. 

Spis treści:

1. Dawkowanie leków a posiłki
2. Interakcje leków z produktami spożywczymi
3. Pora dnia a przyjmowanie leków
4. Dzielenie leków
5. Przechowywanie leków
6. Najczęstsze pytania

Dawkowanie leków a posiłki

Najczęstszym zagadnieniem interesującym moich pacjentów jest dawkowanie leku a posiłki. Bardzo dobrze, że to pytanie pada najczęściej, ponieważ spożywany posiłek może mieć ogromny wpływ na wchłanianie leku z przewodu pokarmowego.

Niektóre leki mogą podrażniać śluzówkę żołądka i wtedy posiłek redukuje ten nieprzyjemny objaw. Czasem substancje zawarte w naszym jedzeniu mogą wchodzić w interakcję z lekiem i na przykład znacząco nasilać lub osłabiać jego działanie. Posiłek może też pomagać właściwemu wchłanianiu substancji.

Omawiając dawkowanie leków postaram się podać jak najwięcej nazw międzynarodowych leków (czyli nazw substancji czynnej zawartej w leku; nazwa substancji jest wymieniona mniejszym drukiem, najczęściej w nawiasie pod nazwą handlową leku).

Z wiadomych przyczyn nie mogę podawać nazw handlowych, ale myślę, że też technicznie byłby to bardzo trudne, bo niektóre leki mają jakieś 30 zamienników (lub więcej). 

Większość leków można przyjmować niezależnie od posiłku. To znaczy, że nie jest ważne czy lek przyjmiesz przed nim, w trakcie, lub po nim, ważne by przyjąć zaleconą dawkę. Natomiast bardzo ważna bywa pora przyjęcia leku i systematyczność w stosowaniu. Jeśli lek ma być stosowany rano, to każdego dnia należy go przyjmować o tej samej porze.

Na czczo

Niektóre leki muszą być przyjmowane na czczo, ponieważ pożywienie zmniejsza (lub uniemożliwia) ich wchłanianie lub powoduje, że lek nie działa prawidłowo. Na czczo oznacza, że lek powinniśmy przyjąć po przebudzeniu, co najmniej 30 minut przed śniadaniem i około 8-12 godzin od ostatniego wieczornego posiłku. Lek popijamy wodą.

Do leków stosowanych na czczo należą: 

• hormony tarczycy (Levothyroxinum natricum),
• leki stosowane w leczeniu osteoporozy (Acidum alendronicum, Acidum ibandronicum),
• leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej żołądka (Pantoprazolum, Omeprazolum, Esomeprazolum, Lansoprazolum).

Przed posiłkiem

Przed posiłkiem „na pusty żołądek” jeśli producent zaleca przyjmować lek przed posiłkiem oznacza to, że lek powinien być stosowany około 2 godziny przed jedzeniem. Najczęściej dawkuje się tak leki, by uniknąć ich interakcji z pożywieniem lub takie, którym pokarm obecny w żołądku utrudni wchłanianie, na przykład błonnik obecny w jedzeniu utrudnia wchłanianie wielu leków.  

Do leków które należy przyjmować „na pusty żołądek” należą: 

• niektóre antybiotyki: Phenoxymethylpenicillinum kalicum, Cloxacillinum, Tetracyclinum, Doxycyclinum (antybiotyki z grupy tetracyklin, czyli Tetracyclinum, Doxycyclinum, mogą podrażniać żołądek, wtedy należy przyjmować je z posiłkiem, ale należy uważać, by posiłek nie zawierał nabiału, ponieważ nabiał osłabia wchłanianie leku).
• leki kardiologiczne – Digoxinum, Captoprilum, Perindoprilum argininum, Lercanidipini hydrochlor,
• leki immunosupresyjne – Azatioprynum, Methotrexatum

Z posiłkiem lub bezpośrednio po nim

Do tej grupy leków najczęściej należą te, które mogą podrażnić śluzówkę żołądka lub wywołać mdłości lub wymioty. 

Do leków przyjmowanych z posiłkiem należą: 

• niesteroidowe leki przeciwzapalne – Ibuprofenum, Ketoprofenum, Diclofenacum, Naproxen) Aspiryna (Acidum acetylosalicylicum), Piroxicam, Meloxicamum, Nimesulidum,
• leki o działaniu przeciwzapalnym – Sulfasalazinum
• steroidy – Hydrocortisoni, Fludrocortisoni, Prednisonum
• leki przeciwwirusowe (leki stosowane w terapii HIV) Ritonavirum, Nelfinavirum, Saquinavir
• preparaty żelaza ale uwaga! Nie należy popijać preparatów żelaza kawą lub herbatą, ponieważ osłabiają wchłanianie leku!
• antybiotyki i chemioterapeutyki – Amoxicillinum + Acidum clavulanicum, Cefuroximum, Clarithromycinum, Levofloxacinum, Metronidazol, Furazidinum/ Furaginum (z posiłkami zawierającymi białko)
• leki przeciwgrzybicze – Itrakonazolum, Ketokonazolum
• leki przeciwpasożytnicze (pasożyty, robaki, pierwotniaki) Mebendazolum, Pyrantelum, Hydroxychloroquine, Atovaquonum, Proquanili hydroch.
• leki działające na układ sercowo-naczyniowy – Carvedilolum, Spironolactonum, Amiodaroni hydrochlor., Methyldopum, Fenofibratum, Pentoxifyllinum,
• leki hamujące wytwarzanie kwasu moczowego – Allopurinolum
• leki neurologiczne – Acidum Valproicum, Levodopum

Z posiłkiem przyjmujemy też:

• leki przeciwcukrzycowe – Metformini hydrochlor., Gliclazidum, Glimepiridum
• preparaty witaminowe, którym tłuszcz zawarty w pożywieniu ułatwi wchłonięcie – do takich należą witaminy A, D, E, K.
• enzymy wspomagające czynność trzustki – Pancreatinum

Do leków, które należy przyjmować zaraz po posiłku, należą też te miejscowo stosowane w jamie ustnej np. miejscowe zawiesiny/żele/pasty np. przeciwgrzybicze. Lek zastosowany po posiłku nie zostanie tak szybko wypłukany i będzie działał aż do następnego posiłku.

Interakcje leków z produktami spożywczymi

Niektóre produkty spożywcze mogą wchodzić w interakcje z lekiem (wpływać na działanie), zwiększając lub zmniejszając jego ilość we krwi do poziomu potencjalnie niebezpiecznego lub poziomu zbyt niskiego, aby był skuteczny.

Sok grejpfrutowy – nie należy popijać leków sokiem grejpfrutowym! Zawarte w nim substancje blokują enzymy odpowiedzialne za metabolizowanie leków, przez co leki nie zostaną prawidłowo rozłożone w organizmie i może dojść to ich niebezpiecznej kumulacji. Do takich leków należą m.in. leki na nadciśnienie, na cholesterol, na potencję, immunosupresyjne czy antybiotyki z tzw. grupy makrolidów. Należy unikać również jednoczesnego przyjmowania preparatów zawierających wyciągi z grejpfruta. Podobne właściwości jak grejpfruty mają też czerwone pomarańcze i pomelo.

Posiłki wysokotłuszczowe – (np. smalec, masło, boczek) jednoczesne spożywanie tłuszczów ma wpływ na wchłanianie leków na nadciśnienie, na zaburzenia rytmu serca, i leków antydepresyjnych.

Produkty mleczne – zaburzają wchłanianie antybiotyków z grupy fluorochinolonów i tetracyklin. Produkty mleczne (mleko, kefir) osłabiają działanie antybiotyku, czego efektem jest brak skutecznego działania.

Warzywa kapustne – zawierające duże ilości witaminy K jak: brukselka, kapusta, brokuł, szparagi oraz zielone liściaste np. sałata, szpinak, cykoria osłabiają przeciwzakrzepowe działanie Acenocumarolu i Warfaryny.

Sok żurawinowy – silnie nasila przeciwzakrzepowe działanie Warfaryny, jednoczesne spożywanie może doprowadzić do niebezpiecznych krwotoków! 

Herbata i kawa – zmniejszają wchłanianie z przewodu pokarmowego i skuteczność działania preparatów żelaza. Napoje te można pić minimum godzinę przed przyjęciem leku lub 2 godziny po jego zażyciu.

Produkty zawierające tyraminę – np. sery dojrzewające, czerwone wino, przejrzałe banany, salami. Pacjenci stosujący leki z grupy inhibitorów MAO powinni unikać spożywania dużych ilości pokarmów zawierających ten związek. Akumulacja tyraminy w organizmie może doprowadzić do niebezpiecznego dla zdrowia wzrostu ciśnienia tętniczego, zwiększenia częstotliwości rytmu serca i pobudzenia psychoruchowego. 

Alkohol – NIGDY NIE ŁĄCZ LEKÓW Z ALKOHOLEM! Jeśli przyjmujesz leki uspokajające, przeciwdepresyjne czy na alergię, uważaj, ponieważ alkohol zwiększa stężenie leków we krwi lub nasila ich działania niepożądane! 

Dziurawiec – ziele dziurawca ma bardzo szerokie zastosowanie. Występuje w postaci herbatek, nalewek, a wyciąg z ziela jest składnikiem suplementów. Niestety dziurawiec wchodzi w liczne, niepożądane i czasem nieprzewidywalne interakcje z niektórymi lekami m.in. lekami przeciwdepresyjnymi, antyarytmicznymi, przeciwwirusowymi czy pigułkami antykoncepcyjnymi. 

Dziurawiec zwiększa wrażliwość skóry na słońce. Przyjmując preparaty na bazie dziurawca unikaj promieni słonecznych, by uniknąć poparzeń! 

Aby uniknąć interakcji pomiędzy lekiem a żywnością przestrzegaj następujących zasad:

• Leki popijaj wodą!
• Jeśli posiłek zaburza wchłanianie leku, to lek należy przyjmować 2 godziny przed lub 2 godziny po posiłku!
• Unikaj równoczesnego przyjmowania leków z preparatami witaminowo-mineralnymi!
• Jeśli zażywasz preparaty ziołowe poinformuj o tym lekarza, niektóre zioła istotnie wpływają na wchłanianie leków np. dziurawiec!
• Nie popijaj tabletek dojelitowych mlekiem (czyli tabletek z otoczką/kapsułek). Mleko może spowodować, że lek zacznie działać wcześniej niż powinien!
• Nigdy nie zażywaj leków razem z napojami alkoholowymi!

Pora dnia a przyjmowanie leków

Przyjmowanie leków często jest związane z rytmem dobowym naszego organizmu. W trakcie doby zmienia się natężenie różnych procesów życiowych: częstości skurczów serca, wartości ciśnienia tętniczego, wydzielania hormonów, przemiany materii czy nawet temperatury ciała.

Z tego powodu niektóre leki powinny być stosowane o konkretnej porze dnia tak, aby ich działanie było jak najbardziej skuteczne. Jeśli lek jest przyjmowany przewlekle bardzo ważna jest również regularność jego stosowania – należy dbać, by lek przyjmować zawsze o tej samej godzinie.

Rano

Zdecydowana większość leków jest przyjmowana w godzinach porannych*. Wtedy organizm budzi się, wszystkie układy „rozkręcają się” zaczynając nowy dzień. Do leków przyjmowanych rano należą hormony tarczycy, leki zmniejszające ilość kwasu wytwarzanego w żołądku, leki na nadciśnienie, leki zwalniające czynność serca, leki moczopędne, leki na osteoporozę, steroidy.

*oczywiście jeśli są wskazania, to lekarz może zalecić przyjmowanie niektórych leków dwa razy dziennie tak, by lek mógł działać również w nocy.

Wieczorem

Wieczorem organizm zwalnia i przygotowuje się do odpoczynku.

Do leków stosowanych wieczorem należą:

• statyny, czyli leki na cholesterol – chociaż konieczność wieczornego stosowania dotyczy tylko simwastatyny, bo nowsze substancje jak atorwastatyna, rosuwastatyna i inne mogą być stosowane również rano (np. występują w lekach złożonych razem z lekiem na nadciśnienie), to przyjęło się, że lekarze zalecają stosowanie tych leków po kolacji.
• środki przeciwalergiczne – dotyczy to przede wszystkim preparatów tzw. pierwszej generacji, które poza efektem przeciwalergicznym mają też działanie uboczne- wywołują senność. Nowsze preparaty rzadko wywołują senność, ale u wrażliwszych osób ten efekt również może się pojawić. Dlatego leki przeciwalergiczne dobrze przyjmować przed snem
• leki o działaniu uspokajającym i nasennym – leki uspokajające również mogą wywołać senność dlatego należy przyjmować je przed snem. Nigdy po takich lekach nie należy prowadzić samochodu lub wykonywać prac, które wymagają skupienia uwagi (np. obsługa maszyn) gdyż leki te obniżają zdolności psychomotoryczne.
• 3 x dziennie – niektóre leki należy przyjmować 3 razy na dobę. Takie dawkowanie może wydawać się kłopotliwe, bo jedna z dawek może wypaść w trakcie snu. By uniknąć wstawania w nocy „na tabletkę”, leki najlepiej dawkować w schemacie 6.00-14.00-22.00 (ewentualnie godzinę później, czyli 7.00-15.00-23.00). Takie dawkowanie pomoże nam nie przespać dawki nocnej i nie zaburzy rytmu dnia.

WAŻNE!

Zawsze czytaj nazwę międzynarodową substancji czynnej zawartej w leku. Znajdziesz ją pod nazwą handlową leku, najczęściej zapisaną kursywą, w nawiasie lub bez. Sprawdź czy inne leki, które zażywasz nie zawierają tej samej substancji czynnej. 

Nie zażywaj jednocześnie substancji z tej samej grupy leków, na przykład kilku niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Jeśli masz wątpliwości, czy stosowane leki można ze sobą łączyć, zapytaj lekarza lub farmaceutę.

Nie przekraczaj zaleconych dawek leków! Na pewno nie nasili to efektu terapeutycznego tylko znacząco zwiększy ryzyko działań niepożądanych!

By uniknąć interakcji lekowych zawsze informuj lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach- również tych dostępnych bez recepty, lub suplementach diety. 

Jeśli lek po kilku dniach stosowania pomógł, to nie odstawiaj go samodzielnie przed czasem zakończenia terapii zaleconym przez lekarza, tylko dokończ terapię. To samo dotyczy leków stosowanych przewlekle, jeśli pod wpływem leków np. na nadciśnienie, wartości ciśnień poprawiły się, to utrzymaj leczenie, bo odstawienie leków spowoduje nawrót choroby.

Dzielenie leków

Często, by przyjąć zaleconą dawkę, lek należy podzielić. Należy pamiętać, że nie wszystkie leki można dzielić, ponieważ czasem z uwagi na jego budowę jest to niemożliwe, a czasem może spowodować uszkodzenie otoczki chroniącej lek, przez co substancja aktywna ulega unieczynnieniu i lek przestaje działać.

Nie dzielimy tabletek z otoczką (drażetek) oraz kapsułek. Powlekanie tabletki ma między innymi za zadanie opóźnić początek jej działania, by rozpoczęło się dopiero „po minięciu” żołądka. Może też ukrywać przykry smak albo chronić żołądek przed działaniem drażniącym substancji zawartej w leku. Nie wysypujemy też zawartości kapsułki na język.

Nie dzielimy czopków. Substancja lecznicza zawarta w czopku jest nierównomiernie rozmieszczona. Dzieląc czopek nie wiemy, ile miligramów substancji przyjęliśmy. Po podziale może się okazać, że lek był „na końcu czopka” a włożyliśmy czubek czopka, który zawierał tylko podłoże, a w ogóle nie zawierał leku.

Dzielić możemy tabletki, jeśli masz zaleconą połowę dawki, tabletka jest duża i trudna do połknięcia, bezpiecznie możesz ją podzielić. Tabletki często mają już wykonane przez producenta wyżłobienia by można je podzielić.

Uwaga!!! nie dzielimy tabletek dojelitowych oraz takich które mają w nazwie SR, XR, MR itp. Podział tabletki spowoduje zbyt szybkie uwolnienie substancji czynnej i lek nie będzie działał prawidłowo

Przechowywanie leków

Większość leków należy trzymać w temperaturze pokojowej, tzn. 15-25 stopni C. Jako miejsce przechowywania najlepiej wybrać wyżej położoną szafkę. Wiele osób jako miejsce trzymania apteczki wybiera szafkę kuchenną. Sama zresztą też trzymam leki właśnie w kuchni, na najwyższej półce.

Niestety w kuchni jest dość ciepło, dlatego jeśli wybieramy to pomieszczenie na domową apteczkę, wybierzmy półkę położoną daleko od kuchenki i piekarnika. Absolutnie złym miejscem na trzymanie leków jest łazienka. Tu nie dość ze jest ciepło to jeszcze wilgotno. Na miejsce trzymania leków  najlepiej wybrać szafkę np. w przedpokoju.

Jeśli producent zaleca przechowywanie leku w lodówce (krople do oczu, probiotyki, antybiotyki w zawiesinie) najlepiej trzymać go na środkowej lub dolnej półce.

Leki trzymaj z dala od dzieci! Poinformuj również osoby, z którymi dzieci przebywają (dziadkowie, ciotki, itp.) by nigdy nie trzymały leków w miejscach dostępnych dla dzieci!

Zawsze przed użyciem leku sprawdź datę ważności! Przeterminowane leki można bezpiecznie wyrzucić do specjalnych pojemników w aptekach lub oddać do Punktu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Dzięki temu zostaną prawidłowo zutylizowane.

Syropy przechowuj w oryginalnym kartoniku – zapobiega on przenikaniu promieni słonecznych. Na kartoniku zanotuj datę otwarcia syropu. Sprawdź na opakowaniu, czy producent poza datą ważności leku podaje również datę spożycia od otwarcia leku. Jeśli tak, zanotuj na kartoniku również tą datę.

Przeczytaj więcej na temat przechowywania leków w domu.

Najczęstsze pytania

Po przeczytaniu Waszych wielu pytań na mamaginekolog.medycznie postanowiłam szczegółowo opisać 2 leki o które pytacie najczęściej.

Lewotyroksyna

Lek należy przyjmować rano, na czczo, minimum 30 min przed śniadaniem, popijając wodą, i tu chce podkreślić ze „najmniejszy możliwy łyczek” to za mało. W charakterystyce produktu leczniczego jest pół szklaki wody czyli 125ml.

Jeśli przyjmujesz inne leki rano/ na czczo to lewotyroksynę należy przyjąć jako pierwszą.

Substancje zmniejszające wchłanianie lub skuteczność tyroksyny to m.in:

• leki zawierające glin (zobojętniające kwas żołądkowy),preparaty żelaza– tu należy zachować minimum 2 godzinny odstęp między lekami.
• sertralina (lek przeciwdepresyjny), chlorochina (lek stosowany w chorobach reumatycznych i malarii) i estrogeny-zawarte w pigułkach  antykoncepcyjnych lub w hormonalnej terapii menopauzy – w trakcie ich stosowania zapotrzebowanie na tyroksynę może być zwiększone co wymaga zmiany dawki.
• produkty zawierające soję – MOGĄ zmniejszać wchłanianie tyroksyny w jelitach. Jeśli Twoja dieta jest bogata w produkty sojowe wtedy może być konieczne zwiększenie dawki tyroksyny, oczywiście zawsze po kontroli hormonów w badaniach laboratoryjnych. Wypicie kawy z mlekiem sojowym raz na miesiąc nie wpłynie na ogólne działanie leku.
• pantoprazol i inne inhibitory pompy protonowej – W charakterystyce produktu leczniczego brak jednoznacznej informacji. Doszukałam się kilku artykułów o wpływie inhibitorów pompy protonowej (PPI) na wchłanianie lewotyroksyny. Jedne podają że odstęp między lekami powinien być 4 godzinny, autorzy innych nie zalecają aż tak długiego odstępu, twierdząc że Pantoprazol aż tak nie upośledza wchłaniania. W kilku badaniach obserwowano konieczność zwiększenia dawki Lewotyroksyny ponieważ po włączeniu Pantoprazolu kontrole TSH były niezadowalające.
• wpływ wapnia w diecie na wchłanianie tyroksyny – niektóre źródła podają w wpływie wapnia na wchłanianie tyroksyny. Część badań polegało na obserwacji tego wpływu przy jednoczesnym stosowaniu wapnia w tabletkach z powodu innych chorób. Często dawka wapnia w takim przypadku to nawet 3000mg dziennie, więc na pewno takich ilości nie spożyjemy w diecie. Więc w przypadku suplementów z wapniem stwierdzono zaburzenia wchłaniania tyroksyny. Czy wapń zawarty w serku czy zupie mlecznej spożywanej na śniadanie ma aż taki wpływ? Trudno powiedzieć. Ale jeśli ciężko osiągnąć Ci prawidłowe stężenia TSH, spróbuj odłożyć spożywanie produktów mlecznych o około 4 godziny.

Lewotyroksyna nie wypływa na skuteczność pigułek antykoncepcyjnych!

U ponad jednej trzeciej pacjentów z niedoczynnością tarczycy leczonych L-tyroksyną (LT4) nie udaje się uzyskać odpowiedniej równowagi hormonów tarczycy. Na nieprawidłowe wchłanianie leków wpływa wiele czynników na przykład najczęstszy błąd, czyli zbyt krótki odstęp między lekiem a posiłkiem albo między lekiem a poranną kawką. Dodatkowo lek gorzej wchłaniają osoby po operacjach bariatrycznych lub przewlekle stosujące inhibitory pompy protonowej na żołądek. Dlatego od 2020 roku w aptekach dostępna jest płynna postać L-tyroksyny w postaci 1 mililitrowych pojemników z roztworem. Wyniki badań potwierdzają ze wchłanianie L-tyroksyny w postaci roztworu jest o 30 minut szybsze niż wchłanianie tabletek, co minimalizuje nieskuteczność leczenia związaną ze zbyt wcześnie przyjętym posiłkiem. Ponad to wykazano ze lek w postaci płynnej jest skuteczniejszy niż tabletki w kontroli stężenia TSH.

Żelazo

Preparaty żelaza umieściłam celowo w sekcji “z posiłkiem lub po nim”, ponieważ żelazo powoduje bardzo dużo nietolerancji pokarmowych. W charakterystykach produktów leczniczych wszystkich dostępnych na rynku preparatów jest wyraźnie napisane ze lek należy przyjmować przed posiłkiem/na czczo, a jeśli jest nietolerancja (a ta zdarza się często i jest nieprzyjemna) to bezpośrednio po posiłku.

Tabletkę należy połykać w całości popijając wodą. Nie wolno ich ssać lub trzymać w ustach bo mogą spowodować owrzodzenia jamy ustnej lub przebarwienia zębów.

Posiłki zmniejszające wchłanianie żelaza to kawa, herbata, wino, mleko i produkty mleczne, jaja, pełnoziarniste produkty zbożowe, i te z dużą zawartością błonnika.

Witamina C poprawia wchłanianie żelaza.

Między przyjęciem żelaza a przyjęciem:

• lewotyroksyny,
• preparatów z magnezem, preparatów cynkiem, preparatów z wapniem,
• antybiotykami z grupy fluorochinolonów, tetracyklin,
• penicylaminą,
• pochodnymi dopaminy- metyldopa, lewodopa, karbidopa,
• lekami zobojętniającymi kwas żołądkowy zawierającymi wapń, glin, magnez,
• bisfosfonianami,

 należy zachować minimum 2 godzinny odstęp!

Przeczytaj również:

• Domowa apteczka dla dzieci i dorosłych – co powinno się w niej znaleźć?