Ewa Drozdowicz-Jastrzębska
Depresja poporodowa może dotknąć każdą kobietę po porodzie. Niestety ten temat w wielu kręgach stanowi pewne tabu, jest bagatelizowany. Dlaczego należy mówić o depresji poporodowej i jak ją współcześnie leczymy?
Narodziny dziecka to zazwyczaj radosne wydarzenie, jednak wiele kobiet doświadcza smutku i przygnębienia w okresie poporodowym. W większości przypadków obniżony nastrój mija po kilku dniach, jednak u części kobiet rozwinie się depresja, która jest istotnym problemem wikłającym macierzyństwo i może prowadzić do poważnych konsekwencji.
Z tego artykułu dowiesz się m.in.: co to jest depresja poporodowa i jak często występuje, jakie są jej przyczyny i kto jest najbardziej zagrożony wystąpieniem depresji po porodzie.
Spis treści:
- Co to jest depresja poporodowa?
- Jak często występuje?
- Przyczyny depresji poporodowej
- Objawy
- Psychoza poporodowa
- Diagnostyka
- Leczenie depresji poporodowej
- Podsumowanie
- Gdzie szukać pomocy?
Co to jest depresja poporodowa?
Depresja poporodowa to występowanie objawów tzw. zespołu depresyjnego czyli obniżenia nastroju, braku radości, spadku zainteresowania i zwiększonej męczliwości w okresie poporodowym.
Według WHO o depresji poporodowej mówimy wtedy, kiedy początek objawów wystąpi do 6 tygodni po porodzie.
Największe punktowe rozpowszechnienie epizodów depresji przypada na 3-4. tydzień po porodzie. W praktyce część badaczy i specjalistów za depresję poporodową uznaje epizody depresji o różnym stopniu nasilenia występujące w pierwszych 6 lub nawet 12 miesiącach po porodzie.
W ostatnim czasie coraz częściej mówimy też o depresji perinatalnej, czyli okołoporodowej, zwracając uwagę na to że prawie połowa przypadków depresji poporodowej ma swój początek już w ciąży.
Jak często występuje depresja poporodowa?
Depresja po porodzie to dość częsty problem, który dotyczy kobiet na całym świecie. Choruje na nią nawet 10–20% kobiet po porodzie. Jest to częstość podobna do rozpowszechnienia depresji w innych okresach życia, ale część kobiet może być bardziej narażona na ryzyko depresji po porodzie.
Jakie są czynniki zwiększające ryzyko depresji po porodzie?
- Wcześniejszy epizod depresji przed ciążą lub w trakcie ciąży.
- Starszy wiek.
- Samotne macierzyństwo.
- Problemy w relacjach z własną matką.
- Ciąża niechciana, ambiwalentny stosunek do ciąży.
- Stresujące wydarzenia w ciąży lub w okresie poprzedzającym ciążę.
- Brak oparcia społecznego.
- Nasilony „baby blues” lub epizod tzw. psychozy poporodowej.
Co to jest baby blues?
Poród jest wymagającym i obciążającym wydarzeniem dla kobiety. Szacuje się że nawet ¾ kobiet doświadcza przejściowego obniżenia nastroju, tzw. baby blues, które zazwyczaj pojawia się w 2-3 dobie po porodzie.
Jest to łagodne zaburzenie nastroju, w czasie którego może pojawić się smutek, stany przygnębienia, zwiększona płaczliwość, chwiejny nastrój, problemy ze snem.
Baby blues to fizjologiczna reakcja organizmu na stres związany z porodem i gwałtowne zmiany hormonalne, które mu towarzyszą (obniżenie stężenia estradiolu, progesteronu i prolaktyny w czasie pierwszych dni po porodzie).
Objawy te zwykle nie są bardzo nasilone i ustępują samoistnie po kilku dniach. Jednak smutek przedłużający się powyżej 2 tygodni lub duże natężenie objawów depresyjnych może świadczyć o depresji poporodowej.
Przyczyny depresji poporodowej
Chociaż badania prowadzone są od dziesięcioleci, wciąż trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Prawdopodobnie w większości przypadków znaczenie ma nakładanie się kilku czynników – indywidualnych predyspozycji, zmian hormonalnych występujących po porodzie, zmiany rytmu okołodobowego, zaburzeń tzw. osi stresu (oś podwzgórze-przysadka-nadnercza), a także być może nadmiernej reakcji zapalnej w organizmie.
Jakie zmiany hormonalne sprzyjają depresji po porodzie?
W badaniach nie wykazano jednoznacznego związku między stężeniem hormonów a nastrojem, jednak zależność taka może dotyczyć części kobiet. Za pogorszenie nastroju może odpowiadać nagły spadek estradiolu po porodzie.
W ciąży stężenie estradiolu stopniowo wzrasta, osiągając poziom wielokrotnie wyższy niż w trakcie zwykłego cyklu miesiączkowego. Po porodzie jego stężenie bardzo gwałtowanie obniża się, co u części kobiet może sprzyjać wystąpieniu gorszego nastroju.
Wydaje się, że część kobiet jest szczególnie wrażliwa na wahania estradiolu w organizmie, przez co występuje u nich większe ryzyko tzw. zespołu napięcia przedmiesiączkowego (pre-menstrual dysphoric disorder, PMDD), depresji w okresie okołomenopauzalnym i właśnie depresji po porodzie.
Predyspozycja do reakcji emocjonalnych w odpowiedzi na wahania estradiolu prawdopodobnie uwarunkowana jest genetycznie.
Czynnikiem wyzwalającym depresję mogą być zaburzenia snu wikłające okres poporodowy. Przedłużający się niedobór snu u matki prowadzi do wyczerpania organizmu i do reakcji depresyjnej.
Objawy depresji poporodowej
Główne objawy depresji poporodowej są takie same jak objawy „zwykłej” depresji. Są to: obniżony nastrój, brak energii, problemy z koncentracją uwagi, obniżony apetyt, problemy ze snem.
Stanom depresyjnym może też towarzyszyć lęk o różnym stopniu nasilenia. Objawy depresji wpływają negatywnie na zdolność do opieki nad dzieckiem. Kobieta z depresją po porodzie może być mniej zainteresowana pielęgnacją, ignorować potrzeby dziecka, izolować się od otoczenia.
Mogą pojawić się negatywne emocje w stosunku do dziecka oraz myśli dotyczące wyrządzenia mu krzywdy. Tego rodzaju myśli rzadko przekładają się na rzeczywistość, ale mogą nasilić poczucie winy i przekonanie o byciu złą matką. W depresji poporodowej mogą występować też myśli samobójcze.
Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, że samobójstwa są główną przyczyną śmierci kobiet w okresie poporodowym. W innym badaniu stwierdzono, że ryzyko samobójstwa w pierwszym roku po porodzie jest 80 razy większe u kobiet, które cierpią na poważne zaburzenia psychiczne.
Warto wspomnieć, że objawami związanymi z depresją po porodzie mogą być też zaburzenia snu. Niedobór snu po porodzie występuje powszechnie i związany jest z m.in. z nieprzewidywalnym wzorcem snu noworodka.
Kiedy jednak matka czuje się zmęczona i niewyspana, ale nie może spać lub często wybudza się wtedy, kiedy dziecko śpi lub jest pod opieką inną osób, może być to objawem depresji po porodzie.
Nadmierny niepokój o dziecko, częste upewnianie się, że dziecko oddycha podczas snu również może świadczyć o depresji lub zaburzeniach lękowych.
Przeczytaj więcej o śnie po porodzie.
Psychoza poporodowa
Psychoza poporodowa to zaburzenie psychiczne, które występuje rzadko, zaledwie u 0,1% kobiet, ale może przebiegać bardzo burzliwie.
O psychozie mówimy wtedy, kiedy kobieta ma urojenia (nieprawidłowe przekonania utrzymujące się mimo dowodów na ich nieprawdziwość) lub halucynacje, najczęściej słuchowe.
Często psychozie poporodowej towarzyszy bezsenność, osłupienie, dezorientacja, urojenia dotyczące noworodka oraz halucynacje słuchowe nakłaniające do skrzywdzenia, a nawet zabicia dziecka.
Obecność niektórych objawów psychotycznych, w szczególności tzw. omamów imperatywnych – nakazujących np. wyrządzenie dziecku krzywdy, wiąże się z ryzykiem zachowań zagrażających. Psychoza poporodowa dość często przebiega u kobiet chorujących na chorobę afektywną dwubiegunową (CHAD) i może być jej pierwszym objawem.
Diagnostyka
W ostatnich latach coraz więcej uwagi zwraca się na stan psychiczny kobiet w ciąży i po porodzie. Ocena stanu psychicznego stała się elementem opieki nad kobietą w ciąży i w połogu. Wyznania znanych aktorek i celebrytek zmniejszają piętno związane z zaburzeniami psychicznymi i ośmielają kobiety do poszukiwania pomocy, jednak wciąż depresja poporodowa pozostaje problemem zbyt rzadko rozpoznawanym i leczonym.
Sytuację utrudnia brak jednogłośnie przyjętych kryteriów diagnostycznych dla depresji w okresie poporodowym oraz niejasności dotyczące dokładnych metod w badaniach przesiewowych.
Specyfika okresu poporodowego sprawia, że rozpoznanie depresji poporodowej może być utrudnione. Uczucie zmęczenia, utrata masy ciała, upośledzenie koncentracji i trudności w podejmowaniu decyzji mogą być efektem fizjologicznych zmian związanych z porodem i niekoniecznie są przejawem depresji.
W celu diagnostyki depresji poporodowej pomocniczo stosuje się skale psychometryczne, takie jak Inwentarz Depresji Becka (BDI) lub Edynburska Skala Depresji Poporodowej.
Leczenie depresji poporodowej
W leczeniu depresji poporodowej wykorzystywane są psychoterapia oraz leczenie farmakologiczne. W badaniach wykazano skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT – Cognitive Behavioral Therapy) oraz interpersonalnej. Z leków najczęściej stosowane są leki przeciwdepresyjne.
Warto podkreślić, że chociaż karmienie piersią ogranicza stosowanie niektórych preparatów, jednak nie uniemożliwia całkowicie stosowania farmakoterapii. Istnieją leki, w przypadku których ryzyko działań niepożądanych u dziecka karmionego piersią jest minimalne.
Wybór metody leczenia zależy od stopnia nasilenia objawów depresji, wcześniejszej historii leczenia i przebiegu choroby oraz możliwości i preferencji kobiety. W łagodniejszych przypadkach wystarczająca może być psychoterapia. Jeżeli objawy są bardziej nasilone konieczne może być przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych.
Psychoterapia i leki przeciwdepresyjne mogą być też stosowane razem. W przypadku ciężkich epizodów depresji, z myślami samobójczymi lub myślami o skrzywdzeniu dziecka wskazana może być hospitalizacja.
Konsekwencje
Depresja poporodowa to problem, którego nie należy bagatelizować. Nieleczona jest źródłem cierpienia dla kobiet i jej bliskich, obniża odczuwalną jakość życia oraz utrudnia opiekę nad dzieckiem.
Przedłużające się stany depresyjne mogą negatywnie wpływać na relację matka-dziecko. Nieprawidłowości w relacji matki z dzieckiem mogą natomiast przekładać się na wytworzenie zaburzeń przywiązania u dzieci, co z kolei zwiększa u nich ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych w dalszym życiu.
Podsumowanie
Depresja poporodowa to problem, który dotyczy wielu kobiet na całym świecie i jest wyzwaniem dla specjalistów. Pomimo licznych badań nadal dokładne przyczyny depresji po porodzie nie są znane, prawdopodobnie wynika ona z nakładania się czynników genetycznych, hormonalnych i społecznych.
Lekami pierwszego rzutu są leki przeciwdepresyjne. W łagodnych epizodach stosowana jest także psychoterapia.
Autorem artykułu jest lek. Ewa Drozdowicz-Jastrzębska, lekarz psychiatra w trakcie specjalizacji.
Gdzie szukać pomocy?
Jeżeli podejrzewasz u siebie lub bliskiej osoby depresję poporodową, jak najszybciej skontaktuj się ze specjalistą zajmującym się zdrowiem psychicznym – psychologiem lub lekarzem psychiatrą.
