Mononukleoza zakaźna – ile trwa, objawy, diagnoza i leczenie

Faktycznie, objawy mononukleozy zakaźnej i anginy, zwłaszcza w zakresie powiększenia węzłów chłonnych szyi oraz migdałków, mogą być łudząco podobne. Jednak rozróżnienie tych chorób ma istotne znaczenie, gdyż ze względu na odmienną etiologię (wirusy vs. bakterie) będą wymagały innego postępowania. 

Spis treści:

1. Jak dochodzi do zakażenia mononukleozą?
2. Objawy mononukleozy
3. Jak rozpoznać mononukleozę?
4. Leczenie mononukleozy

Jak dochodzi do zakażenia mononukleozą?

Ludzie są jedynym rezerwuarem wirusów odpowiedzialnych za mononukleozę zakaźną (w 90% przypadków typowej mononukleozy jest to wirus Epsteina i Barr (EBV), w pozostałych rozpoznaje się zespół mononukleozopodobny w przebiegu zakażenia CMV, HIV, HHV–6, HHV–7 lub toksoplazmozy).

Co za tym idzie, źródłem zakażenia jest chory lub zakażony człowiek, który wydziela wirusa ze śliną. Do zakażenia dochodzi najczęściej poprzez:

• dzielenie się jedzeniem,
• picie z tej samej szklanki czy butelki,
• używanie wspólnej szczoteczki do zębów/smoczka,
• przez bliski kontakt – wspomniane wcześniej pocałunki,
• u małych dzieci do zakażenia może dojść przez obślinione zabawki.

Niestety identyfikacja „winnego” nie zawsze jest łatwa.

1. Po pierwsze ze względu na bardzo długi okres wylęgania (30-50 dni). A kto pamięta z kim miał kontakt półtora miesiąca wcześniej?
2. Po drugie zakaźność, choć mała (potrzebny jest ww. bezpośredni kontakt ze śliną) utrzymuje się dość długo po przechorowaniu (6 miesięcy, a w niektórych przypadkach do 1,5 roku).
3. Po trzecie, u niektórych osób przebieg może być na tyle skąpo objawowy, że nie są świadome przechorowania choroby. 

Objawy mononukleozy zakaźnej

W pierwszym 1-2 tygodniowym okresie prodromalnym mogą stopniowo się rozwijać objawy grypopodobne.

Po nim występuje okres zapalenia gardła i migdałków. Pojawia się silny ból gardła, trudności w połykaniu, gorączka do 40° C (zwykle ustępuje po 1–2 tygodniach, a wyjątkowo może się utrzymywać nawet 4–5 tygodni), powiększenie migdałków z charakterystycznym wysiękiem (obraz przypomina właśnie anginę paciorkowcową), zaczerwienienie gardła, często wybroczyny na podniebieniu, przykry zapach z ust.

Dodatkowo mogą występować obrzęki: powiek, nasady nosa i łuków brwiowych (częściej u dzieci).

Dochodzi do powiększenia węzłów chłonnych i śledziony. Węzły mogą być bardzo duże, nawet >3 cm, często z towarzyszącym obrzękiem tkanki. Jest to najdłużej utrzymujący się objaw (nawet 6 miesięcy).

U dzieci mogą powiększać się nie tylko węzły chłonne szyjne (jak to najczęściej ma miejsce u młodzieży i dorosłych) ale też w innych lokalizacjach. W 2.-3. tygodniu choroby u połowy chorych stwierdza się powiększenie śledziony, które ustępuje zwykle po 7–10 dniach.

Poza powiększeniem śledziony może też dojść do zapalenia wątroby (u 20–90% chorych), które może przebiegać z jej powiększeniem wątroby i utrzymywać się do 4 tygodni. Zazwyczaj zapaleniu nie towarzyszy żółtaczka.

U części pacjentów może pojawić się wysypka – drobnoplamista i/lub drobnogrudkowa bądź różne postacie rumienia. Charakterystycznym objawem jest pojawienie się swędzącej wysypki plamistogrudkowej, odropodobnej po podaniu ampicyliny, amoksycyliny lub innych antybiotyków (cefalosporyny, bardzo rzadko makrolidy) – pojawia się 7-10 dni po pierwszej dawce antybiotyku, obejmuje skórę i błony śluzowe.

Do innych objawów, które mogą występować w mononukleozie zakaźnej należą: ból głowy (typowo zaoczodołowy), brzucha, nudności i wymioty. 

W okresie zdrowienia charakterystyczne jest osłabienie, złe samopoczucie, płaczliwość, uczucie wyczerpania, trudności w koncentracji. Czasem mówimy o tzw. zespole przewlekłego zmęczenia, który może trwać nawet pół roku od ostrej fazy choroby. 

Jak rozpoznać mononukleozę?

Zazwyczaj obraz kliniczny klasycznej mononukleozy zakaźnej (częstszy u dzieci) jest na tyle charakterystyczny, że nie wymaga wykonywania badań serologicznych. Zwłaszcza, jeśli wykluczono anginę paciorkowcową (np. poprzez wykonanie strep-testu).

Jeśli pacjent będzie miał wykonane podstawowe badania krwi zazwyczaj stwierdzimy nieznacznie podwyższone wykładniki stanu zapalnego, w morfologii umiarkowaną leukocytozę z rozmazem limfocytarnym i obecnością limfocytów atypowych.

U niektórych pacjentów obserwuje się podwyższone stężenie transaminaz (AspAT, AlAT), w badaniu ultrasonograficznym jamy brzusznej (podobnie jak w badaniu palpacyjnym) można stwierdzić powiększenie wątroby i/lub śledziony.

W razie wątpliwości co do rozpoznania można wykonać badania przeciwciał (serologiczne). W tym przypadku mamy dwie opcje:

• badanie w kierunku przeciwciał swoistych – potwierdzające/lub wykluczające zakażenie (nie zawsze dostępne, na wynik zazwyczaj trzeba czekać kilka dni),
• badanie w kierunku nieswoistych przeciwciał heterofilnych – tzw. szybki test lateksowy.

Jego plusem jest prawie natychmiastowy wynik, ale ma dość spory minus – u dzieci <12. r.ż. mogą nie występować, dlatego o tyle o ile wynik dodatni jest wiążący, to już wynik negatywny w tej grupie wiekowej nie wyklucza zakażenia.

Leczenie mononukleozy

Podstawą jest leczenie objawowe. Przede wszystkim odpoczynek, a w przypadku stwierdzonego przez lekarza (w badaniu przedmiotowym lub ultrasonograficznym) unikanie urazów i nadmiernego wysiłku, (ryzyko pęknięcia!). Duże powiększenie śledziony może wymagać hospitalizacji.

Po drugie leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – paracetamol i ibuprofen w odpowiednich dawkach.

Inne leki stosowane są wyjątkowo, zazwyczaj w przypadku powikłań, które na szczęście zdarzają się dość rzadko, a należą do nich:

• nadkażenia bakteryjne (gardła, płuc), 
• obturacja (zwężenie) dróg oddechowych (przez powiększone węzły chłonne),
• pęknięcie śledziony (0,5% przypadków) – może do niego dojść w 2. i 3. tyg. choroby, zazwyczaj jest poprzedzone silnym bólem brzucha – może wymagać leczenia operacyjnego,
• zapalenie mięśnia sercowego.

Jednak w zdecydowanej większości przypadków rokowanie jest dobre i choroba ustępuje samoistnie i po ok. 3-4 tygodniach pacjenci wracają do pełni zdrowia i codziennej aktywności. Co ważne, w takich przypadkach nie ma konieczności odraczania zaplanowanych szczepień po jej przechorowaniu.

Na koniec anegdotka

Mononukleoza zakaźna jest chyba jedną z pierwszych chorób, które miałam okazję samodzielnie zdiagnozować. Miało to miejsce na Erasmusie, na który wyjechaliśmy z (już) mężem na przedostatnim roku studiów do Madrytu.

Jakoś w połowie drugiego trymestru jedna z naszych koleżanek (studiująca ekonomię) zadzwoniła zapytać czy możemy jej pomóc bo bardzo źle się czuje. Miała gorączkę, bolało ją gardło i brzuch. Poszłam ją odwiedzić i zbadałam – miała powiększone węzły chłonne, olbrzymie czerwone migdałki z nalotami, a przy badaniu brzucha wyczułam powiększone wątrobę i śledzionę.

Powiedziałam, że wygląda mi to na mononukleozę zakaźną, wytłumaczyłam co to za choroba i jak się ją leczy. Ponieważ gorączkowała ponad tydzień do 40 °C w końcu i tak poszła do prawdziwego lekarza, który potwierdził moje rozpoznanie. Jak się potem okazało – choroba ta przetaczała się przez kolejnych studentów Erasmusa na przestrzeni całego drugiego semestru. Mnie i męża jakoś ominęła. Mam nadzieję, że po lekturze artykułu wiecie już dlaczego 🙂

Przeczytaj również:

• Bilanse zdrowia dziecka
• Gorączka u dziecka – kiedy i jak ją zbijać?