Reakcje anafilaktyczne związane z pokarmem – przyczyny i objawy

Może wystąpić u osób w każdym wieku, także u tych, którzy do tej pory byli zupełnie zdrowi. Co istotne, w ostatnich latach częstość ciężkich reakcji alergicznych i anafilaksji wzrasta. Szacuje się, że stan zagrożenia życia spowodowany alergenem występuje z częstością 5-15 przypadków na 100 000 osób. Pamiętajcie jednak, że dane te są jednak niepełne, bo wiele przypadków anafilaksji pozostaje nierozpoznanych. 

Niestety największą liczbę zgonów spowodowanych anafilaksją powodują leki, potem jady owadów, i kolejno pokarmy.

Do najczęstszych przyczyn reakcji anafilaktycznej należą:

• pokarmy (np. białka mleka krowiego, białka jaja kurzego, orzeszki ziemne, orzechy drzewne, ryby, owoce morza, pszenica,  soja, sezam);
• leki (np. antybiotyki, niesteroidowe leki przeciwzapalne, insulina);
• użądlenia owadów błonkoskrzydłych;
• lateks;
• preparaty krwi;
• środki jodowo-kontrastowe.

Dziś Waszą uwagę chcemy przekierować na anafilaksję związaną z pokarmem, która jest najczęstszą formą anafilaksji u dzieci. Pojawia się ona po przypadkowym spożyciu alergenu (białka mleka, białka jaja, orzechy), po przypadkowym wziewie alergenu pokarmowego obecnego w powietrzu (orzechy, ryby, pszenica), po zetknięciu alergenu ze skórą (orzechy, ryby, białka mleka, białko jaja), a także w czasie diagnostyki alergii przy wykonywaniu próby prowokacyjnej pod nadzorem lekarza.

I teraz pytanie do Was, który z wymienionych mechanizmów wydaje Wam się mało prawdopodobny?

Pewnie ten wziewny? Nic dziwnego, skoro ciągle słyszymy o przypadkach dzieci z silną alergią na orzeszki ziemne, u których do wstrząsu dochodzi na przykład w samolocie. Jednak tu rodzi się kolejne pytanie: jak doszło u nich do wstrząsu, skoro przecież na pokładzie nie spożywały pokarmów zawierających alergen?  Otóż „winny” bywa najczęściej inny pasażer, który kilka siedzeń dalej jadł orzeszki ziemne.

Oby jak najwięcej historii, które w takich sytuacjach dobrze się kończą. Jednak sami widzicie, że spectrum siły mechanizmów wywołania reakcji  anafilaksji związane z alergenem pokarmowym, nie bazuje wyłącznie na samym bezpośrednim spożyciu pokarmów. I o tym warto pamiętać!

Objawy anafilaksji

Są różne, mogą być mniej lub bardziej wyrażone, przy czym przebieg anafilaksji jest całkowicie nieprzewidywany i nawet początkowo łagodne objawy mogą zwiastować ciężką reakcję. Objawy anafilaksji pojawiają się w ciągu kilku minut, zwykle nie później niż po jednej do dwóch godzin od kontaktu z alergenem.

Sama ciężkość reakcji alergicznej zależy od wielu czynników, takich jak wiek dziecka, choroby współistniejące, rodzaj, właściwości i ilość alergenu. Ważne, by umieć je rozpoznać i być gotowym na podanie adrenaliny.

Reakcja na alergen może dotyczy całego organizmu, może przebiegać łagodnie i dać tylko objawy skórne, ale mogą pojawić się też cięższe objawy z układu oddechowego, pokarmowego, czy nerwowego.

Klasyfikacja objawów dotycząca reakcji na alergeny pokarmowe:

Objawy nasilone

Drogi oddechowe:

• przyspieszony oddech, płytki oddech,
• duszność,
• świszczący oddech,
• nasilony, suchy, uporczywy kaszel,
• chrypka,
• obrzęk gardła,
• ucisk w klatce piersiowej.

Jama ustna:

• trudność w przełykaniu,
• bolesne przełykanie,
• trudności z mówieniem,
• obrzęk języka,

Układ nerwowy:

• nagła zmiana aktywności lub zachowania,
• zawroty głowy,
• nagłe osłabienie,
• dezorientacja,
• nagła senność,
• przerażenie, lęk przed śmiercią.

Układ krążenia:

• nagły spadek ciśnienia tętniczego,
• bladość, „lanie się przez ręce”,
• omdlenie.

Ciężkie objawy anafilaksji to utrata przytomności i nagłe zatrzymanie krążenia

Objawy łagodne/umiarkowane

Skóra:

• świąd skóry, warg, nosa, oczu,
• pokrzywka,
• obrzęk ust, powiek.

Przewód pokarmowy:

• dyskomfort w jamie brzusznej,
• kurczowe bóle brzucha,
• ślinotok,
• świąd, mrowienie jamy ustnej i podniebienia,
• nudności,
• wymioty,
• biegunka.

Górne drogi oddechowe:

• kichanie,
• wyciek z nosa,
• umiarkowany świąd gardła.

Jak pomóc osobie we wstrząsie anafilaktycznym?

To bardzo ważne pytanie, bo nasza świadomość i szybkie działania są tu kluczowe. Dlatego pamiętaj o poniższych krokach:

1. Przerwij ekspozycję na alergen.
2. Połóż chorego.
3. Sprawdź drożność dróg oddechowych, puls, stan świadomości.
4. Podaj adrenalinę w mięsień w przednio-boczną część uda.
5. Wezwij pogotowie.
6. Przygotuj się na ewentualną resuscytację.

Kiedy podajemy adrenalinę?

Lekiem ratującym życie w anafilaksji  jak już wiecie jest adrenalina. Lek przepisywany jest na receptę i występuje w autowstrzykiwaczu lub w amplukostrzykawce. Nie istnieją bezwzględne przeciwwskazania do podania adrenaliny. Czy podając adrenalinę osobie dorosłej czy dziecku z anafilaksją nie zrobimy jej krzywdy? Nie! krzywdę zrobimy jeśli mając dostęp do adrenaliny jej nie podamy przez co objawy bardzo się nasilą zagrażając życiu.

W przypadku wystąpienia objawów nasilonych, ciężkich należy natychmiast podać adrenalinę. Przy wystąpieniu objawów umiarkowanych z przynajmniej dwóch układów (objawy na skórze, z przewodu pokarmowego,  z górnych dróg oddechowych) należy postępować jak w przypadku nasilonych objawów i podać adrenalinę.

W razie wystąpienia umiarkowanych objawów tylko z jednego układu np. tylko pokrzywki, należy podać lek antyhistaminowy i bacznie obserwować chorego. Jeśli jednak objawy umiarkowane postępują gwałtownie, szybko dołączają nowe – nawet z tego samego układu –to i wtedy należy podać adrenalinę.

Ta klasyfikacja na objawy łagodne, umiarkowane, nasilone jest sprawą drugorzędną. Ważne by mieć świadomość, jak wyglądają objawy anafilaksji, by móc w porę zareagować. Dłuższe rozważenia, czy to jeszcze objawy łagodne czy już nasilone, spowoduje ze stracimy cenny czas na podanie leku.

Jak podajemy adrenalinę?

Osoba u której w przeszłości wystąpiła ostra reakcja na alergen powinna mieć ampulkostrzykawkę zawsze przy sobie. Przy wystąpieniu nasilonych objawów należy natychmiast podać adrenalinę, a następnie wezwać pogotowie ratunkowe. W razie braku poprawy dawkę adrenaliny można powtórzyć po 5-10 min, jeśli tylko dysponujemy kolejnym wstrzykiwaczem. Dlatego osoby uczulone informowane są by mieć przy sobie 2 dawki leku.

Lek podajemy domięśniowo w przednio-boczną część uda, zdecydowanym ruchem. Po wykonanym zastrzyku czekamy z dociśniętym wstrzykiwaczem w skórze przez 10 sekund.

Dawka leku ustalana jest przez lekarza: dla dzieci ważących 15-25 kg (według zaktualizowanych wytycznych Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej EAACI od 7,5kg ) zalecana jest dawka 0,15mg, a dla dzieci ważących powyżej 25 kg i dla osób dorosłych zalecana jest dawka 0,3 mg.

Zestaw ratunkowy

Dodatkowo każda osoba, która przebyła anafilaksję powinna posiadać tzw. „zestaw ratunkowy” zawierający oprócz adrenaliny także:

1. Lek antyhistaminowy.
2. Steryd w tabletce.
3. Lek wziewny rozkurczający oskrzela.

Pacjent powinien być przeszkolony jak użyć adrenaliny. Często w gabinetach lub oddziałach alergologicznych dostępne są wstrzykiwacze treningowe, na których można przećwiczyć wbijanie się w udo. W przypadku dzieci – członkowie rodziny i osoby, które zajmują się dzieckiem również powinny być przeszkolenie z podawania adrenaliny oraz z rozpoznawania objawów rozwijającej się anafilaksji.

Jesteś rodzicem dziecka zagrożonego anafilaksją – poznaj działania i wsparcie Fundacji Allergia.

Źródła:

• Blazowski L, Majak P, Kurzawa R, Kuna P, Jerzynska J. A severity grading system of food-induced acute allergic reactions to avoid the delay of epinephrine administration. Ann Allergy Asthma Immunol. 2021;127(4):462-470.e2. doi:10.1016/j.anai.2021.04.015;

• Muraro A, Worm M, Alviani C, et al. EAACI guidelines: Anaphylaxis (2021 update). Allergy. 2022; 77(2):357-377. doi:10.1111/all.15032;

• Anafilaksja związana z pokarmem u dzieci – aktualny stan wiedzy. Łukasz Błażowski, Ryszard Kurzawa, Paweł Majak . Pediatr Med Rodz 2021, 17 (1), p. 8–16; DOI: 10.15557/PiMR.2021.0001;

• Choroby Wewnętrzne Szczeklika, Medycyna Praktyczna 2021.