Karolina Zych-Rozpędowska
Spadek cukru może pojawić się u osób zupełnie zdrowych, ale już powtarzające się spadki cukru mogą być wczesnym objawem choroby lub być powikłaniem leczenia.
Prawidłowe stężenie cukru we krwi to wartości 70-99mg/dl.
Co to jest hipoglikemia?
O hipoglikemii mówimy, gdy stężenie cukru spadnie poniżej 70 mg/dl (wartość alertowa) niezależnie od występowania objawów. Za wartości zagrażające życiu uznaje się stężenie glukozy we krwi poniżej 54 mg/dl (klinicznie istotna hipoglikemia).
W jakich sytuacjach dochodzi do spadku cukru?
Hipoglikemia może wystąpić u osób zupełnie zdrowych np.
- przy długiej przerwie miedzy posiłkami, w przypadku diety, głodówki;
- po intensywnym wysiłku fizycznym;
- po spożyciu alkoholu.
Hipoglikemia może być objawem chorób endokrynologicznych takich jak np. niewydolność kory nadnerczy, przysadki, tarczycy
Niedocukrzenie u osób chorujących na cukrzycę
Nierzadko niedocukrzenia występują u osób chorujących na cukrzycę lub stany przedcukrzycowe. Częściej zdarzają się w cukrzycy typu 1 niż typu 2.
Najczęściej stosowanym lekiem doustnym w cukrzycy typu 2 i stanach przedcukrzycowych jest metformina. W trakcie terapii tym lekiem nie występują niedocukrzenia, lub ryzyko hipoglikemii jest bardzo niskie.
Do spadku cukru u osoby chorującej na cukrzycę może dojść:
- w przypadku stosowania zbyt dużych dawek insuliny lub zastosowania niewłaściwej dawki;
- u osób leczonych lekami doustnymi z grupy pochodnych sulfonylomocznika;
- na wystąpienie objawów hipoglikemii w terapii cukrzycy może wpłynąć niewłaściwe dawkowanie leków w stanach, w których dochodzi do większego zużycia glukozy np. przy intensywnym wysiłku fizycznym;
- niedocukrzenie może wystąpić w przypadku spożycia zbyt małego posiłku, o niskiej kaloryczności;
- przy stosowaniu insuliny hipoglikemia wystąpi, gdy po wstrzyknięciu leku nie spożyto posiłku w ogóle, lub przerwa między lekiem a posiłkiem będzie zbyt długa;
- insulina wchłonęła się zbyt szybko – do takich sytuacji dochodzi, gdy miejsce wstrzyknięcia insuliny narażone jest na podwyższoną temperaturę np. gorąca kąpiel, w czasie upału;
- ryzyko wystąpienia niedocukrzenia rośnie po spożyciu alkoholu.
Dlaczego alkohol może powodować niedocukrzenie?
Zacznijmy od tego, że alkohol może ją wywoływać zarówno u osób zupełnie zdrowych, jak i leczonych z powodu cukrzycy.
Alkohol w organizmie metabolizowany jest w wątrobie. Wątroba odpowiada też za prawidłowe uwalnianie glukozy do krwi. Gdy stężenie cukru we krwi spada, trzustka wydziela glukagon, czyli hormon stymulujący wątrobę do uwalniania dodatkowych porcji glukozy do krwi, tak by wyrównać cukier.
Spożycie alkoholu powoduje zmianę w funkcjonowaniu wątroby, która jest bardziej nastawiona na pozbycie się alkoholu. W wyniku tych zmian zahamowany zostaje proces tzw. glukoneogenezy. Przez to mimo, że stężenie cukru spada, wątroba nie może wykorzystać glukagonu do zwiększenia stężenia cukru. Powstaje hipoglikemia. Co więcej, po spożyciu alkoholu skuteczność leczenia glukagonem jest mniejsza, trzeba podawać glukozę dożylnie, by móc wyrównać stężenie cukrów.
Hipoglikemia reaktywna (poposiłkowa)
Kolejnym ciekawym zagadnieniem, związanym z niskimi cukrami, jest hipoglikemia reaktywna. Jest to „dziwne” niedocukrzenie bo występuje po posiłku.
- Często obserwowana jest u pacjentów po różnych operacjach żołądka, skutkujących zmniejszeniem jego objętości lub całkowitym usunięciem (z powodu nowotworu, wrzodu). Także po operacjach chirurgii bariatrycznej, czyli operacyjnego leczenia otyłości. Niskie stężenie cukru pojawia się wcześnie, bo około 1-2 godziny po posiłku. Spowodowane jest to szybszym opróżnianiem żołądka i nadmiernym wyrzutem insuliny.
- U osób zdrowych najczęściej występuje hipoglikemia idiopatyczna, gdzie spadek stężenia cukru występuje zazwyczaj po posiłku bogatym w węglowodany proste.
- Hipoglikemia poposiłkowa może być też wczesnym objawem cukrzycy typu 2.
By rozpoznać hipoglikemię poposiłkową muszą naraz występować 3 rzeczy:
- objawy hipoglikemii, najczęściej po posiłku zawierającym węglowodany;
- niskie stężenie glukozy potwierdzone w badaniu;
- ustąpienie objawów po spożyciu węglowodanów.
Pacjenci często wiążą objawy hipoglikemii z sennością poposiłkową. Senność występująca po obfitym posiłku nie jest objawem niedocukrzenia, w niedocukrzeniu organizm jest raczej pobudzony, nastawiony na ratowanie siebie, a po obitym posiłku krew krąży z brzuchu a nie w głowie, stąd mamy potrzebę spania. Oczywiście wytłumaczyłam, to w dużym uproszczeniu.
Objawy hipoglikemii
Do najczęstszych objawów hipoglikemii należy:
- niepokój,
- drżenie rąk,
- wzmożona potliwość,
- przyśpieszone bicie serca,
- mroczki przed oczami,
- nerwowość,
- nudności,
- uczucie głodu,
- uczucie słabości.
Przy większym spadku cukru dochodzą objawy wynikające z niedocukrzenia układu nerwowego, wówczas występują:
- zaburzenia mowy,
- zaburzenia orientacji,
- zaburzenia koncentracji,
- zaburzenia widzenia,
- zawroty głowy,
- drgawki,
- agresja, splątanie,
- utrata przytomności,
- senność do śpiączki włącznie.
Objawy hipoglikemii przypominają inne choroby np. choroby serca, udar. Dlatego u każdej osoby, która źle się czuje, miała utratę przytomności należy wykluczyć niski cukier.
Objawy niedocukrzenia u każdego wyglądają inaczej. Szczególnie osoby z wieloletnią cukrzycą, często pierwsze symptomy zaczynają odczuwać przy bardzo niskich stężeniach cukru.
Hipoglikemia w nocy
Hipoglikemia może występować w nocy. Ten problem dotyczy głównie osób z cukrzycą stosujących insulinę, rzadziej doustne leki przeciwcukrzycowe. Ale hipoglikemię nocną może nasilić zbyt duża wieczorna aktywność fizyczną, wieczorne spożywanie alkoholu, pomijanie kolacji. Hipoglikemia nocna jest niebezpieczna dla chorego, ponieważ spiąc nie czuje on objawów, a one najczęściej nie wybudzają ze snu.
Objawy świadczące od nocnym niedocukrzeniu to:
- nadmierne pocenie,
- niespokojny sen,
- dreszcze.
Po przebudzeniu często występują bóle głowy, zmęczenie, spocona skóra, mokra pościel.
Jak zdiagnozować niedocukrzenie?
Diagnostyka to oznaczenie stężenia glukozy z krwi żylnej lub oznaczonej glukometrem z palca.
W przypadku podejrzenia hipoglikemii reaktywnej dobrze wykonać doustny test obciążenia glukozą, najlepiej z jednoczesnym oznaczeniem stężenia insuliny. Krew należy pobierać co godzinę, tak by obserwować zmieniające się stężenia insuliny i glukozy.
Dla hipoglikemii reaktywnej charakterystyczny jest spadek stężenia glukozy po 2 godzinach. Jeśli wartości są około 70 lub niższe, a dodatkowo występują objawy niedocukrzenia, to właściwie rozpoznanie mamy jasne.
Przy okazji przypominam, że na portalu macie informacje jak przygotować się do testu i zachowywać się w trakcie testu, bo niestety wiele wyników jest nieprawidłowych – głównie z powodu błędnego wykonania OGTT. Ponieważ po doustnym teście obciążenia glukozą może zrobić się słabo (z powodu niedocukrzenia!) po 2 pobraniu należy koniecznie zjeść kanapkę!
- Przeczytaj artykuł pt. TEGO nigdy nie rób w trakcie doustnego testu obciążenia glukozą.
Jak pomóc osobie z hipoglikemią?
Przy łagodnych objawach i przy lekkiej hipoglikemii chory najczęściej poradzi sobie sam. Osoba z objawami niedocukrzenia powinna dokonać pomiaru cukru, jeśli wartości są poniżej 70 mg/dl, to powinna jak najszybciej spożyć około 15 g glukozy. Najprostszy sposób to wypicie słodkiego napoju np. szklankę soku owocowego. Następnie należy zjeść posiłek zawierający węglowodany złożone np. kanapkę składającej się z chleba razowego z wędliną.
Wbrew powszechnej opinii, raczej należy unikać jedzenia zawierającego węglowodany i tłuszcz typu batoniki, wafelki itp., ponieważ tłuszcz opóźni szybkie wchłoniecie cukru.
Ponownego pomiaru glikemii należy dokonać po 15 minutach. Jeśli stężenie cukru jest nadal niskie, to należy spożyć kolejne 15 g węglowodanów.
Osoby z cukrzycą powinny zaopatrzyć się w płynną glukozę w saszetkach lub w tabletki zawierające glukozę. Takie gotowe produkty pomagają w szybkim przyjęciu właściwej ilości cukru.
U osób z cukrzycą leczonych insuliną, u których może wystąpić duże niedocukrzenie można podać glukagon domięśniowo w ramię lub udo. Glukagon jest przeciwieństwem insuliny – zwiększa stężenie glukozy we krwi. „Obsługiwania” takiego zestawu ratunkowego powinny być przeszkolone osoby z najbliższego otoczenia chorego, tak by w przypadku senności czy nieprzytomności móc szybko zareagować.
W przypadku utraty przytomności spowodowanej hipoglikemią należy wezwać pogotowie ratunkowe!
Hipoglikemia a psychika
Nawracające, a szczególnie ciężkie hipoglikemie, mogą wywoływać albo nasilać stany lękowe. Osoba, która doświadczyła objawów ciężkiej hipoglikemii, boi się i unika sytuacji, które potencjalnie mogą spowodować obniżenie cukru. W takich przypadkach tematem tabu powinna przestać być konieczna psychoterapia i pomoc psychiatry.
Jak zapobiegać hipoglikemii?
Zapobieganie hipoglikemii u osób z leczonych z powodu cukrzycy typu 1 i typu 2, to przede wszystkim dokładne monitorowanie swoich cukrów, właściwe dawkowanie leków w oparciu o pomiary, przestrzeganie godzin i kaloryczności posiłków oraz unikanie alkoholu!
O każdym epizodzie hipoglikemii chory powinien informować lekarza w trakcie wizyt kontrolnych, tak by móc wspólnie modyfikować leczenie. U chorych leczonych wielokrotnymi wstrzyknięciami insuliny, lub u których często występuje hipoglikemia pomocne mogą być systemy ciągłego monitorowania glikemii.
Źródła:
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego;
- American Diabetes Association. 2. Classification and Diagnosis of Diabetes: Standards of Medical Care in Diabetes-2021 [published correction appears in Diabetes Care. 2021 Sep;44(9):2182]. Diabetes Care. 2021;44(Suppl 1):S15-S33. doi:10.2337/dc21-S002;
- Chung WK, Erion K, Florez JC, et al. Precision medicine in diabetes: a Consensus Report from the American Diabetes Association (ADA) and the European Association for the Study of Diabetes (EASD). Diabetologia. 2020;63(9):1671-1693. doi:10.1007/s00125-020-05181-w;
- Choroby Wewnętrzne Szczeklika 2021.
