Monitorowanie leczenia cukrzycy to nie tylko kontrola cukru

W obu typach cukrzycy monitorowane pozwala na ocenę efektywności przestrzegania zaleceń lekarza, wczesne rozpoznanie powikłań choroby lub dodatkowych schorzeń, które często współistnieją z cukrzycą.

• Leczenie cukrzycy typu 1 polega na podawaniu insuliny za pomocą tzw. penów lub z użyciem pompy insulinowej. W tym typie ważne są regularne i częste kontrole poziomu cukru we krwi i liczenie węglowodanów przed każdym posiłkiem.
• Leczenie cukrzycy typu 2 polega przede wszystkim na zmianie stylu życia, monitorowaniu poziomu cukru we krwi oraz stosowaniu doustnych leków cukrzycowych, lub leczenia skojarzonego z insuliną.

Poza monitorowaniem stężeń cukru we krwi diabetycy muszą kontrolować ciśnienie tętnicze krwi, stężenie lipidów i masę ciała. 

Jak często kontrolować cukier?

Każdy chory niezależnie od sposobu leczenia, w sytuacji złego samopoczucia lub nagłego pogorszenia stanu zdrowia powinien od razu skontrolować stężenie cukru we krwi!

Zastosowanie systemów monitorowania stężenia glukozy

Najdokładniejszą ocenę glikemii dobowej zapewniają systemy ciągłego monitorowania stężenia glukozy w czasie rzeczywistym (real time continuous glucose monitoring – rtCGM) i monitorowania stężenia glukozy metodą skanowania (intermittently scanned continuous glucose monitoring –isCGM/flash glucose monitoring – FGM).

Systemy te są szczególnie przydatne, jako formy uzupełnienia samokontroli glikemii u osób z cukrzycą typu 1 o chwiejnym przebiegu, ze współistniejącymi częstymi epizodami hipoglikemii (niedocukrzeń) i brakiem jej świadomości, na przykład w nocy w czasie snu.

Pomocne są też u osób wymagających ścisłego wyrównania cukrów na przykład u kobiet w ciąży. Systemy te są stosowane u chorych leczonych za pomocą osobistej pompy insulinowej oraz wyjątkowo u chorych leczonych wielokrotnymi wstrzyknięciami. 

Hemoglobina glikowana

Wartość hemoglobiny glikowanej odzwierciedla średnie stężenie glukozy we krwi w okresie około 3 miesięcy poprzedzających oznaczenie, przy czym pamiętajcie, że około 50% obecnej we krwi HbA1c powstaje w ciągu ostatniego miesiąca przed wykonaniem oznaczenia. Czyli HbA1c pokazuje lekarzowi średnie wartości cukru u chorego w okresie ostatnich 3 miesięcy. Na przykład HbA1C równe 7% oznacza, że średnie cukry wynosiły około 154, z kolei 9% to średnie stężenie glukozy około 212.

Oznaczenia HbA1c należy wykonywać raz w roku u osób ze stabilnym przebiegiem choroby, osiągających cele leczenia. U osób nieosiągających celów leczenia lub tych, u których dokonano zmiany sposobu leczenia, należy wykonywać oznaczenia HbA1c co najmniej raz na kwartał.

Jakie wartości HbA1c chcemy osiągnąć?

• HbA1c ≤ 7% (≤ 53 mmol/mol) – cel ogólny, do którego dążymy u większości chorych
• HbA1c ≤ 6,5% (≤ 48 mmol/mol):
  • w przypadku krótkotrwałej cukrzycy typu 2 (czas trwania < 5 lat);
  • u dzieci i młodzieży – niezależnie od typu choroby. 
  • w odniesieniu do cukrzycy typu 1, gdy dążenie do celu nie jest związane ze zwiększonym ryzykiem niedocukrzeń i pogorszeniem jakości życia 

• HbA1c ≤ 8,0% (≤ 64 mmol/mol) – dla osób w zaawansowanym wieku z wieloletnią cukrzycą i istotnymi powikłaniami (po zawale, udarze) i/lub licznymi chorobami towarzyszącymi
• HbA1c < 6,5% (48 mmol/mol) u kobiet z cukrzycą przedciążową planujących ciążę,
• HbA1c < 6,0 % (42 mmol/mol) w II i III trymestrze ciąży, jeżeli nie wiąże się z większą częstością hipoglikemii

Cholesterol a cukrzyca

Chorzy z cukrzycą z uwagi na możliwe powikłania związane z układem sercowo-naczyniowym muszą dbać również o stężenie cholesterolu. Docelowe wartości Cholesterolu LDL zależą od obciążeń jakie ma chory, czyli od tzw. ryzyka sercowo-naczyniowego. Im więcej chorób, szczególnie przebytych chorób kardiologicznych, tym większe ryzyko, a docelowe wartości cholesterolu muszą być mniejsze.

Wszystkich chorych z cukrzycą obowiązują te same zasady leczenia wysokiego cholesterolu, czyli dieta ubogocholesterolową, zmiana stylu życia, zmniejszenie masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, zaprzestanie palenia.

Przeczytaj więcej o leczeniu hipercholesterolemii.

Docelowe stężenia cholesterolu

• LDL < 55 mg/dl (< 1,4 mmol/l) i redukcja o co najmniej 50% w stosunku do wartości wyjściowej u osób z cukrzycą bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego – czyli chorzy po zawale, po udarze, z przewleką chorobą nerek, z powikłaniami cukrzycy (retinopatia, neuropatia), z cukrzycą typu 1 trwającą ponad 20 lat. Stężenie cholesterolu nie-HDL dla tej grupy powinno wynosić < 85 mg/dl (2,2 mmol/l)
• LDL-C < 70 mg/z dl (1,8 mmol/l) i redukcja o co najmniej 50% w stosunku do wartości wyjściowej u osób z cukrzycą wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego. Głównie są to chorzy z rozpoznaną cukrzycą powyżej 10 lat, ale bez powikłań choroby, z czynnikami ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Stężenie cholesterolu nie-HDL dla tej grupy powinno wynosić < 100 mg/dl (2,6 mmol/l)
• LDL-C < 100 mg/dl (2,6 mmol/l) u osób umiarkowanego ryzyka sercowo-naczyniowego (młode osoby < 35. roku życia z cukrzycą typu 1 bez przewlekłych powikłań i innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego) lub osoby z cukrzycą typu 2 < 50. roku życia, z czasem trwania cukrzycy < 10 lat, bez innych czynników ryzyka

Docelowe stężenie „dobrego” cholesterolu, czyli frakcji HDL powinno wynosić > 40 mg/dl dla mężczyzn, a dla kobiet >50 mg/dl.

Stężenie trójglicerydów < 150 mg/dl (< 1,7 mmol/l) jest takie same dla wszystkich chorych.

Ciśnienie tętnicze a cukrzyca

Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego są szczególnie ważne dla chorych na cukrzycę.   Nadciśnienie tętnicze zwiększa ryzyko rozwoju powikłań cukrzycy. Niestety nadciśnienie tętnicze, jako choroba cywilizacyjna, często występuje już w momencie rozpoznania cukrzycy, lub wyprzedza rozwój cukrzycy o kilka lat.

Każdy diabetyk powinien posiadać ciśnieniomierz i wykonywać domowe pomiary ciśnienia!

W cukrzycy często występuje tzw. ciśnienie maskowane, czyli sytuacja, kiedy ciśnienie na wizycie u lekarza jest dobre, a w domu występują podwyższone wartości. Kolejnym problemem jest wysokie ciśnienie nocne. Fizjologicznie organizm powinien w nocy obniżyć ciśnienie, organizm diabetyka tego nie robi i w nocy występuje ciśnienia podobne lub nawet wyższe jak w ciągu dnia. Oczywiście nie da się tego wykryć domowymi pomiarami i w takiej sytuacji należy wykonać 24-godziny rejestr ciśnienia

Docelowe wartości ciśnienia tętniczego dla osób z cukrzycą są niższe niż dla osób bez cukrzycy i wynoszą:

• ciśnienie skurczowe, czyli „górne” < 130 mm Hg,

• ciśnienie rozkurczowe, czyli „dolne” < 80 mm Hg.

U osób < 65. roku życia rekomendowane jest utrzymywanie ciśnienia skurczowego na poziomie 120–129 mm Hg.

U osób ≥ 65. roku życia rekomendowane jest utrzymywanie ciśnienia skurczowego na poziomie 130–140 mm Hg.

U osób z cukrzycą należy unikać obniżania ciśnienia skurczowego poniżej 120 mm Hg, a u chorych z przewlekłą chorobą nerek poniżej 130 mm Hg. Ciśnienie rozkurczowe nie powinno być niższe niż 70 mm Hg.

Monitorowanie powikłań cukrzycy

Nerki

By wcześnie wykryć powikłania i wdrożyć odpowiednie leczenie, osoby z cukrzyca mają wykonywane raz w roku badania przesiewowe. Do takich badań należy oznaczanie wydalania albumin z moczem oraz oznaczenie kreatyniny z krwi z określeniem filtracji kłębuszkowej, czyli eGFR. 

Oczy

Retinopatia cukrzycowa jest kolejnym powikłaniem cukrzycy, By wykryć wczesne zmiany w mikronaczyniach oka chorzy z cukrzycą moją wykonywane badanie dna oka. Kontrola okulistyczna z badaniem dna oka powinna być wykonana nie później niż po 5 latach u dorosłych z typem 1 cukrzycy i bezpośrednio po rozpoznaniu cukrzycy typu 2.

Stopy

Stopa cukrzycowa to często bagatelizowane przez chorych, ale groźne powikłania cukrzycy mogące skutkować nawet amputacją kończyny.

Każdy diabetyk powinien wiedzieć jak dbać o stopy, by zapobiegać powstawaniu owrzodzeń i zranień. Pamiętajcie, by zabiegi na stopach wykonywać w gabinecie podologicznym, a nie samodzielnie w domu.

Z uwagi na niebezpieczeństwo tego powikłania, stopy są oceniane wizualnie na każdej wizycie u diabetologa a dodatkowo wykonuje się badanie na zaburzenia czucia i ocenia ryzyko wystąpienia niedokrwienia. 

Przeczytaj również:

• Dieta w cukrzycy – czy to tylko rezygnacja ze słodyczy