Gorączka u dziecka – kiedy i jak ją zbijać? Praktyczny poradnik

Gorączka u dziecka, która z mam tego nie zna? Dotykacie malucha i już wiecie, że to znowu ona. Bierzecie w ręce termometr w nadziei, że jednak się mylicie, że może przesadzacie, może dziecko się zgrzało, bo biegało? Tylko dlaczego jest takie marudne…

Tak to pewnie ona – „ciocia gorączka” Was nawiedziła. Przy pierwszej pewnie poleciałyście od razu do pediatry (ja też tak zrobiłam). O rozwianie wszelkich wątpliwości z gorączką u dziecka poprosiłam pediatrę. Pediatrę mojego synka.

Spis treści:

1. Kiedy można mówić o gorączce?
2. Jak prawidłowo mierzyć temperaturę?
3. Czy zawsze trzeba zbijać gorączkę?
4. Jak zbić gorączkę u dziecka – dostępne leki
5. Jak stosować leki na gorączkę u dziecka?
6. Gorączka u dziecka – kiedy do lekarza?

Kiedy można mówić o gorączce?

Gorączka jest jednym z częściej występujących objawów chorobowych u dzieci. Każdy rodzic chyba pamięta ten pierwszy raz, kiedy jego maluch zagorączkował.

Zawsze kiedy gorączka się pojawia budzi niepokój rodziców, zwłaszcza jeśli gorączkuje małe dziecko. Ważne, aby wiedzieć jak postępować, gdy już wystąpi.

– Dobrze, to proszę powiedzieć co się dzieje z dzieckiem.
– Ma wysoką gorączkę.
– A jaka była najwyższa temperatura?
– 38º C!

Ile razy odbyłam taką rozmowę z rodzicami… Doskonale zdaję sobie sprawę z tego, że dla rodzica, każdy wzrost temperatury u jego dziecka jest dużym problemem. Dobrze jednak wiedzieć, że czasem to, co martwi rodzica, dla lekarza nie jest niczym strasznym (a zdarza się i na odwrót!).

Może Was zadziwię ale sama definicja gorączki zmieniła się nieco w ostatnich latach a zgodnie z najnowszymi polskimi zaleceniami jest dość skomplikowana, gdyż wg nich: „stopień wzrostu temperatury ciała, który można uznać za nieprawidłowy, zależy od wieku dziecka i miejsca pomiaru”.

A więc:

• u noworodków i niemowląt w pierwszych 3 miesiąca życia gorączką nazywa się temperaturę ciała ≥ 38°C mierzoną w odbycie,
• u niemowląt powyżej 3. miesiąca życia i dzieci do 3. roku życia gorączką określa się temperaturę ciała mierzoną w odbycie w zakresie ≥ 38,0–39,0°C. Poważną gorączką nazywa się temperaturę ciała ≥ 39,0°C, przy braku ogniska infekcji w badaniu przedmiotowym,
• u dzieci powyżej 3. roku życia gorączką określa się temperaturę przekraczającą 38°C, mierzoną w jamie ustnej.

Trzeba pamiętać, że nie każda gorączka u dziecka oznacza poważną chorobę, niemniej jednak wymaga od rodziców poświęcenia dziecku szczególnej uwagi.

Jak prawidłowo mierzyć temperaturę?

W tej chwili na rynku dostępnych jest dużo różnych termometrów – elektronicznych, na podczerwień, alkoholowych. Można ich używać do pomiaru temperatury w różnych miejscach.

Obecne zalecenia dość dokładnie precyzują jaki termometr i metodę wybrać w zależności od wieku dziecka i współpracy z nim.

• noworodki
  • termometr elektroniczny lub ciekłokrystaliczny pod pachą
• niemowlęta, dzieci <5. roku życia lub niewspółpracujące
  • termometr elektroniczny w odbycie (> 6. miesiąca życia)
  • termometr na podczerwień do ucha
  • termometr elektroniczny lub ciekłokrystaliczny pod pachą
• dzieci >5. roku życia współpracujące
  • termometr na podczerwień do ucha
  • termometr elektroniczny w ustach

Mierzenie temperatury termometrem bezdotykowym

Jak widzicie – w tym zestawieniu nie ma popularnych bezdotykowych termometrów. Trzeba jednak wziąć poprawkę na to, że zalecenia są skierowane przede wszystkim do lekarzy. W domowych warunkach można pozwolić sobie na pomiar takim termometrem, bo choć jego pomiar jest najmniej dokładny, to jednak najłatwiejszy.

Jednak w kwestii termometrów na podczerwień, koniecznie przeczytaj w instrukcji obsługi gdzie producent zaleca wykonywanie pomiaru. Ma to związek z różnicami temperatury skóry różnych partii ciała.

Niektóre bowiem są kalibrowane na skroń (tu temperatura zazwyczaj jest nieco wyższa w związku z obecnością tętnicy skroniowej i mięśnia skroniowego), inne na środek czoła, jeszcze inne wyciągają średnią z pomiaru wzdłuż łuku brwiowego. Nie nadają się one jednak do pomiaru temperatury na klatce piersiowej czy brzuchu.

I jeszcze jedna uwaga dotycząca pomiaru temperatury w uchu. Aby był on miarodajny wiązka światła musi się odbić bezpośrednio od błony bębenkowej co jest utrudnione z natury u dzieci do 2.-3. roku życia, ale również u starszych, które mogą mieć dużą ilość zalegającej woskowiny.

Czy zawsze trzeba zbijać gorączkę u dziecka?

Nie! Gorączka jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu. Dlatego też poniżej 38,5 °C nie zaleca się obniżania temperatury (a wg niektórych autorów poniżej 40 °C).

Pamiętaj jednak, że dużo zależy od tego jak Twoje dziecko znosi gorączkę – niektóre maluchy nawet przy 39,5 °C potrafią hasać, inne już przy 38,0 °C pokładają się i leją przez ręce.

Obserwuj swoje dziecko. Jeśli widzisz, że ma dobry apetyt, pije chętnie, bawi się jak zwykle – możesz wstrzymać się z podaniem leku (o ile Twoje nerwy wytrzymają). Ale gdy jest marudne, odmawia jedzenia i picia i wygląda na chore przy niższej temperaturze – nie czekaj do „magicznej” granicy.

Jak zbić gorączkę u dziecka – dostępne leki

Ibuprofen – jest lekiem przeciwbólowym, przeciwgorączkowym i przeciwzapalnym.

• Możesz go stosować po 3. miesiącu życia dziecka.
• Podawaj 5-10 mg/kg masy ciała co 6-8 godzin.
• Uwaga! Pamiętaj, aby nie podawać tego leku w ospie wietrznej (zwiększa ryzyko nadkażeń bakteryjnych).

Paracetamol – jest lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym.

• Możesz go stosować od pierwszych dni życia dziecka.
• Podawaj 10-15 mg/kg masy ciała co 4-6 godzin.

Jeśli chodzi o skuteczność tych leków, w badaniach naukowych stwierdzono, że jest podobna (przy stosowaniu zalecanych dawek – 10 mg/kg ibuprofenu i 15 mg/kg paracetamolu) lub nieco lepsza ibuprofenu w początkowym okresie stosowania przy równoważnym ich bezpieczeństwie.

Inne leki przeciwgorączkowe:

• Kwas acetylosalicylowy (aspiryna) – jako lek przeciwgorączkowy jest przeciwskazana u dzieci do 12. r.ż.
• Metamizol (pyralgina) – u dzieci może być stosowany wyłącznie w ciężkiej gorączce, kiedy inne leki przeciwgorączkowe są nieskuteczne lub przeciwwskazane – nigdy nie podawaj dziecku tego leku bez konsultacji z lekarzem.

Fizyczne metody obniżania temperatury możesz stosować wspomagająco:

• zimne okłady najlepiej kłaść na okolicę wątroby (pod prawym łukiem żebrowym) lub pachwin – w tych miejscach jest duży przepływ krwi, co spowoduje, że organizm Twojego dziecka szybciej się schłodzi.
• chłodna kąpiel może być pomocna, ale i nieprzyjemna – pamiętaj, że temperatura wody powinna być tylko o 1-2 stopnie niższa niż temperatura ciała dziecka.

Jak stosować leki na gorączkę u dziecka?

Wskazane odstępy czasowe dotyczą kolejnych dawek tego samego leku. Jeśli Twoje dziecko intensywnie gorączkuje warto zdecydować się na jeden lek i podawać go regularnie, aby utrzymać ciągłość jego działania (np. ibuprofen co 8 godzin).

Jeśli to nie wystarcza można rozważyć podanie łączne obu leków lub uzupełnienie stałej podaży jednego leku o drugi – w przerwie między kolejnymi dawkami leku podstawowego możesz podać drugi lek (np. paracetamol) – będzie to bezpieczne o ile zachowasz zalecone odstępy między kolejnymi dawkami tego samego leku.*

Jednak takie łączne stosowanie powinno być zarezerwowane dla szczególnych sytuacji i najlepiej skonsultowane z lekarzem.

*Np. Twoje dziecko zagorączkowało o 8:00 i dostało od Ciebie dawkę ibuprofenu. Kolejną dawkę planujesz podać po upływie 8 godzin, czyli o 16:00. Jeśli temperatura ponownie wzrosła o 15:00 (minęło ponad 6 godzin), możesz bezpiecznie podać kolejną dawkę ibuprofenu wcześniej.

Jeśli jednak gorączka nawróci o 13.00, czyli przed upływem 6 godzin od poprzedniego podania leku – wtedy „ratujesz” się podaniem paracetamolu. Co ważne, nawet jeśli ten paracetamol podasz o 13:00, to o 16:00, czyli po planowych 8 godzinach i tak podaj ibuprofen – aby utrzymać ciągłość jego działania i nie dopuścić do ponownych wzrostów temperatury.

Dlaczego warto nauczyć się samemu przeliczać dawki a nie korzystać z tabelek na opakowaniach?

W tabelkach umieszczane są zakresy dawek, zazwyczaj niestety dość szerokie. Często spotykam się z tym, że rodzice martwią się, że temperatura nie obniża się po podaniu leku przeciwgorączkowego, który podali zgodnie z informacją na opakowaniu. Po dopytaniu okazuje się jednak, że dawka była zbyt mała lub z dolnego zakresu skuteczności.

Po zaleceniu pełnej dawki (10 mg/kg masy ciała dla ibuprofenu, 15 mg/kg masy ciała dla paracetamolu) temperatura zdecydowanie się obniża.

Nie jest to wcale trudne. Wystarczy, że pomnożysz masę ciała dziecka przez zalecaną dawkę leku (10 mg lub 15 mg) i podzielisz przez stężenie syropu.

• Np. dla 12 kilogramowego dziecka jednorazowa dawka ibuprofenu wynosi 120 mg a paracetamolu 180 mg.
• Ibuprofen występuje w 2 stężeniach – 100 mg/5 ml lub 200 mg/5 ml (forte). Zatem dziecku podasz 6 ml zwykłego syropu lub 3 ml preparatu forte.
• Paracetamol ma zdecydowanie większe zróżnicowanie stężeń – od standardowego 120 mg/5 ml, przez 200 mg/5 ml, 250 mg/5 ml aż do najbardziej stężonego 100 mg/ml. W zależności od tego jaki masz syrop, podasz dziecku odpowiednio 7,5 ml, 4,5 ml, 3,6 ml lub 1,8 ml.

W razie wątpliwości zawsze możesz skorzystać z naszego kalkulatora objętości syropu przeciwgorączkowego.

Nieco inaczej sprawa wygląda, jeśli chodzi o czopki i tabletki (u dzieci starszych). W ich przypadku nie zawsze możemy podać dawkę dostosowaną idealnie do masy ciała dziecka.

Jak je zatem dobrać? Pomnóż masę ciała przez widełki zalecanego dawkowania – otrzymasz zakres dawek terapeutycznych. Wybierz czopek o największej gramaturze mieszczącej się w tym zakresie.

• Dostępne czopki z ibuprofenem: 60 mg, 125 mg, 200 mg
• Dostępne czopki z paracetamolem: 50 mg, 80 mg, 125 mg, 150 mg, 250 mg, 300 mg, 500 mg

Np. dziecko o masie 9 kg:

• zakres terapeutyczny ibuprofenu to 45-90 mg – wybieramy czopek 60 mg.
• zakres terapeutyczny paracetamolu 90-135 mg – wybieramy czopek 125 mg

Pamiętaj, że czopków nie wolno dzielić! Nie mają one gwarancji rozkładu substancji czynnej, więc jeśli odetniesz 1/3, nie wiesz czy tak naprawdę wyrzucasz 1/3 dawki, całą, a może wcale…

W razie wątpliwości zawsze możesz skorzystaj z naszego kalkulatora dawek czopków przeciwgorączkowych.

Co do tabletek – większość dzieci starszych, jak nauczy się połykania tabletek – woli tę formę od syropu.

W przypadku ibuprofenu na rynku dostępne są tabletki 100 mg (mini), 200 mg (standardowe), 400 mg (forte, max, itp.) i 600 mg (ultramax, supermax, maxforte).

• 200 mg tabletkę możemy podać dziecku, które waży > 20 kg.
• 400 mg tabletkę możemy podać dziecku, które waży > 40 kg.

Paracetamol występuje w najczęstszej 500 mg tabletce, oraz 250 mg (saszetki), 300 mg, i 1 g.

• Niektóre tabletki po 500 mg są podzielne – można też uzyskać 250 mg.
• 250 mg saszetkę możemy podać dziecku, które waży > 17 kg.
• 300 mg tabletkę możemy podać dziecku, które waży > 20 kg.
• 500 mg tabletkę możemy podać dziecku, które waży > 33 kg.
• 750 mg możemy podać dziecku, które waży > 50 kg.
• 1000 mg tabletkę możemy podać dziecku, które waży > 67 kg.

W przypadku dużych dzieci (i dorosłych) pamiętaj, że maksymalna dobowa dawka tych leków wynosi 1600 mg (4 x po 400 mg) dla ibuprofenu i 4 g (4 x 1000 mg) dla paracetamolu.

Gorączka u dziecka – kiedy do lekarza?

• Każdy noworodek z gorączką oraz niemowlę do 3. m.ż. z temperaturą powyżej 38,0°C powinno być pilnie zbadane przez lekarza!
• Jeśli gorączka nie obniża się po podaniu leków przeciwgorączkowych w odpowiednich dawkach (10 mg ibuprofenu/kg m.c. lub 15 mg paracetamolu/kg m.c.).
• Jeśli poza gorączką obserwujemy u dziecka niepokojące objawy (np. zaburzenia oddychania, zmiana zachowania, zmiana wyglądu).
• Jeśli po obniżeniu temperatury stan ogólny dziecka się nie poprawia.
• Jeśli na skórze dziecka zauważysz wybroczyny (niewielkie zmiany skórne spowodowane wynaczynieniem krwi; czerwone, brązowe lub fioletowe, nieblednące pod uciskiem).
• Jeśli dziecko jest w dobrym stanie ogólnym a gorączka utrzymuje się >3 dni.

Dlaczego masz czekać 3 dni?

Większość gorączek towarzyszy łagodnym chorobom. Co więcej, często w pierwszej dobie gorączki dziecko może nie mieć jeszcze innych objawów wskazujących na źródło infekcji i nawet dokładne badanie lekarskie może nie wskazać przyczyny zachorowania.

Jeśli maluch jest w dobrej formie, chętnie zjada i pije, bawi się jak zazwyczaj – możesz poczekać z wizytą u lekarza podając dziecku leki przeciwgorączkowe.

Jeśli w trakcie gorączki Twoje dziecko nie rozwija żadnych innych dolegliwości (zwłaszcza maluch <5rż.) warto pomyśleć o zakażeniu układu moczowego. Razem z rumieniem nagłym (tzw. trzydniówką, w której po średnio 3 dniach wysokiej gorączki bez innych objawów temperatura ustępuje i pojawia się grudkowo-plamista wysypka, samoistnie ustępująca) są to najczęstsze przyczyny gorączki bez innych objawów u małych dzieci.

Jednak o tyle o ile rumień nagły jako na ogół łagodna choroba wirusowa wymaga jedynie leczenia objawowego, to zakażenie układu moczowego wymaga antybiotykoterapii a opóźnienie rozpoznania może przynieść poważne skutki.

Dlatego każde dziecko <5. roku życia z gorączką bez żadnych innych objawów powinno mieć wykonane badanie ogólne moczu.

Przeczytaj również:

• Jak pobrać mocz do badania dziecku, które nie jest odpieluchowane?

UWAGA!
Jeśli Twoje dziecko miało drgawki gorączkowe, pamiętaj, że zgodnie z aktualną wiedzą wcześniejsze podanie leków przeciwgorączkowych nie zmniejszy ryzyka ponownego wystąpienia drgawek, w związku z czym nie jest zalecane.

Źródła:

• Artykuł powstał na podstawie rekomendacji KOMPAS GORĄCZKA opracowanych przez ekspertów: Polskiego Towarzystwa Pneumonologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Farmakologii Klinicznej i Terapii.