Zaburzenia lękowe: stresowe pourazowe, adaptacyjne, fobia

Zaburzenia w postaci fobii

Fobia to powtarzający się, nadmierny, nieracjonalny lęk przed obecnym lub spodziewanym obiektem lub sytuacją, prowadzący do unikania. Kategorie fobii obejmują zwierzęta, elementy środowiska naturalnego, krew/zastrzyki, sytuacje i inne czynniki.

Przyczyną występowania fobii jest kombinacja czynników genetycznych i środowiskowych, warto podkreślić, że niektóre rodzaje fobii mogą pełnić rolę adaptacyjną z ewolucyjnego punktu widzenia, zwiększając szansę na przetrwanie.

Przykłady fobii

• arachnofobia – lęk przed pająkami,
• nyctofobia – lęk przed ciemnościami,
• klaustrofobia – lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami,
• aviofobia – lęk przed lataniem.

Leczenie

Metodą leczenia z wyboru jest terapia ekspozycyjna. Pacjent poddawany jest ekspozycji na bodziec, którego się boi, zaczynając od najmniejszego „natężenia”. Np. w przypadku lęku przed pająkami zaczyna się od oglądania zdjęć pająków, następnie ich dotykania itd. Leczenie farmakologiczne ma drugorzędne znaczenie.

Reakcja na ciężki stres

Ostra reakcja na stres to przejściowe zaburzenie, które występuje w reakcji na wyjątkowy bodziec stresowy (np. katastrofa naturalna, poważny wypadek, wojna, pożar), zazwyczaj utrzymuje się przez godziny lub dni.

Pojawia się bezpośrednio po zadziałaniu stresującego bodźca (zazwyczaj w ciągu godziny od narażenia). Objawy reakcji na stres mogą być bardzo zróżnicowane i obejmują uczucie oszołomienia, następnie mogą wystąpić objawy depresyjne, lękowe, złość, rozpacz. W kolejnym etapie może pojawić się społeczne wycofanie, zdezorientowanie, poczucie beznadziei, agresja, nadaktywność.

W przypadku ostrej reakcji na stres nie stosuje się konkretnej metody leczenia. Ważne jest zaopatrzenie podstawowych potrzeb osoby, która doświadcza stresu (zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, wsparcie społeczne).

Po ustąpieniu stresującego bodźca objawy zwykle ustępują w ciągu kilku godzin. Jeśli bodziec utrzymuje się, objawy mogą trwać do kilku dni.

Zaburzenia adaptacyjne

Zaburzenia adaptacyjne stwierdzamy, gdy występują różnego rodzaju objawy psychiatryczne w odpowiedzi na konkretny, stresujący bodziec, którego charakter nie był niezwykły. Mogą być to różnego rodzaju istotne zmiany i stresujące wydarzenia życiowe (utrata bliskiej osoby, utrata pracy, poważna choroba).

Do wystąpienia zaburzeń adaptacyjnych przyczyniają się czynniki osobowościowe i słabe wsparcie społeczne.

Najczęstsze objawy mogą obejmować:

• obniżony nastrój,
• lęk,
• zamartwianie się,
• chwiejność nastroju,
• zachowania gwałtowne.

Objawy pojawiają się zwykle w ciągu jednego miesiąca od wystąpienia stresującego bodźca i utrzymują się do sześciu miesięcy. W leczeniu stosuje się metody psychoterapeutyczne (np. psychoterapia wspierająca) oraz farmakologiczne (leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe).

Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD – post-traumatic stress disorder)

PTSD to opóźniona lub przedłużona reakcja w odpowiedzi na traumatyczne przeżycie.

Objawy obejmują:

• powtarzające się przeżywanie urazu we wspomnieniach lub snach,
• koszmary senne,
• nadmierne wzbudzenie,
• unikanie sytuacji lub myśli/wspomnień związanych z traumą,
• stępienie emocjonalne.
• mogą występować napady paniki, agresji;
• obniżenie nastroju,
• wzmożone czuwanie,
• problemy ze snem.

Występowanie objawów prowadzi do pogorszenia społecznego funkcjonowania.

Ryzyko wystąpienia PTSD po stresującym wydarzeniu wynosi ok. 8-13% dla mężczyzn i 20-30% dla kobiet. Niektóre wydarzenia związane są ze szczególnie wysokim ryzykiem wystąpienia PTSD (gwałt, tortury, trauma wojenna).  

Co ważne, PTSD jest zaburzeniem, które można i należy leczyć. W leczeniu stosuje się specyficzne metody psychoterapeutyczne –  psychoterapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie trauma-focused CBT, TF-CBT), EMDR (eye-movement desensitization and reprocessing). W uzasadnionych przypadkach może być także stosowane leczenie farmakologiczne, dostosowane do występujących dominujących objawów.

Więcej na temat zaburzeń lękowych przeczytasz w artykułach pt.:

• Co to są zaburzenia lękowe i jak je dzielimy?.
• Atak paniki – jakie są jego objawy i czy da się go leczyć?
• Zaburzenia lękowe uogólnione – objawy, leczenie
• Nerwica natręctw, czyli zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne